Dünýä 2022-nji ýylyň 15-nji noýabrynda 8 milliard adama ýeter

Birleşen Milletler Guramasynyň Ykdysady we Durmuş Işleri Ministrligi tarapyndan şu gün neşir edilen 2022-nji ýyldaky Bütindünýä ilatynyň geljegi 2022-nji ýylyň 15-nji noýabrynda dünýä ilatynyň 8 milliarda ýetmegine garaşylýar. Bu basgançaga ýetmek hem baýramçylyga, hem-de adamzadyň ýüzbe-ýüz bolýan kynçylyklarymyzyň çözgütlerini tapmagyna aýdyň çagyryşdyr.

Taryhda ilkinji gezek ýurtlaryň ortaça ýaşynda we ilatyň hasyllylyk derejesinde aşa dürlüligi görýäris. Ösüp barýan ýurtlaryň ilatynyň garramagy we dünýä ilatynyň 60 göteriminiň önelgesi pes ýurtlarda ýaşaýandygyna garamazdan, beýleki ýurtlarda ýaşlaryň sany gaty köp we depgini barha artýar.

Ilatyň dinamikasyndaky şeýle dürlilik has gowy we has akylly syýasatlar üçin has köp granuliki maglumatlary talap edýär. Emma ünsi ilata däl-de, adamlara gönükdirmeli. Häzirki zaman dünýäsinde ýurduň güýji san bilen däl-de, eýsem ilatynyň bilimi, başarnygy we zehini arkaly ölçelýär.

Şundan ugur alyp, 2022-nji ýylyň 17-nji dekabryndan 27-nji dekabry aralygynda Ilat ýazuwyny geçirmäge taýynlyk görýän wagtynda Türkmenistan ilatyň giňişleýin maglumatlaryny almak mümkinçiligini ele alar. Garaşylýan Ilat ýazuwy içerki strategiki meýilnamalaşdyrmaga we syýasaty ösdürmek üçin bölünmedik maglumatlary ýaýratmaga we ulanmaga uly mümkinçilik gazandyrar.

Ilat ýazuwynyň jikme-jik maglumatlary hökümete dürli ilat toparlarynyň zerurlyklaryna has gowy baha bermäge, demografiki üýtgeşmelere görä hereket etmäge, olaryň täsirini seljermäge we hemmeler üçin abadançylygy üpjün etmäge gönükdirilen giňişleýin ilat we jemgyýetçilik syýasatlaryny ösdürmäge mümkinçilik berer.

UNFPA Türkmenistana we sebitdäki ähli ýurtlara sebitleýin demografiki durnuklylyk maksatnamasy arkaly demografiýanyň üýtgemeginiň täsirlerine garşy göreşmekde tehniki we maslahat beriş goldawyny hödürleýär. Geçen ýyl Gündogar Ýewropa we Merkezi Aziýa agza ýurtlary 2021-nji ýylyň dekabrynda Sofiýada geçirilen ministrler konferensiýasynda ýurtlaryň üýtgeýän demografik dünýäsinde gülläp ösmegine mümkinçilik döretmek üçin çäreleri güýçlendirmek üçin demografiki durnuklylyk onýyllygyna badalga berdiler.

Demografiki durnuklylyk onýyllygynyň çäginde we 2022-nji ýylyň noýabr aýyna ýakynlaşanymyzda, UNFPA hyzmatdaşlarymyz we jemgyýetlerimiz bilen 1994-nji ýylda ICPD Hereket Maksatnamasynda kesgitlenen maksatlara ýetmek meýlimiziň çäginde 8 milliard güýji sarp eder. Sagdyn, kuwwatly durmuşda ýaşamak üçin ähli adamlaryň hukuklaryny we saýlawlaryny goramak bilen, adamzat jemgyýetlerine howp salýan kynçylyklary we hemmämizi howp astyna salýan global problemalary çözmek üçin dünýädäki adamlaryň çäksiz mümkinçiliklerini açmagyň açarydyr.

“Bu, ahyrky waka däl-de, üstünlik hekaýasydyr. Biziň dünýämiz, kynçylyklara garamazdan, taryhyň öňki döwürlerinden has köp bilimli we sagdyn durmuşda ýaşaýan ýerdir" diýip, UNFPA-nyň ýerine ýetiriji direktory doktor Natalýa Kanem 8 milliard ilatly dünýä barada bellik etdi. “Ilatyň diňe umumy sanyna we ösüş depginlerine ünsi jemlemek öz manysynyýitirýär we köplenç mejbury we garşylykly çärelere we adam hukuklarynyň bozulmagyna sebäp bolýar. Aslynda adamlar mesele däl-de, çözgütdir. Tejribe, adamlara, hukuklaryna we saýlawlaryna maýa goýmagyň parahatçylykly, gülläp ösýän we dowamly jemgyýetlere barýan ýoldygyny görkezýär. "

Bu pursat görüşi we hereketi talap edýär. Hökümetler gender we reproduktiw saglyk, şeýle-de özeninde hukuklar bilen adamlara gönükdirilen ilat syýasatlaryny alyp barýarlar. Hususy pudak, dünýä bähbidi üçin innowasiýa we tehnologiýanyň güýjüni ulanyp, döredijilikli çözgütleri hödürläp biler. Bütin dünýädäki suratkeşler we döredijilik adamlary bize ylham bermek we 8 milliard adamlyk dünýäniň hödürleýän wadasyny göz öňüne getirmek üçin öz ussatlygyny we zehinini ulanyp bilerler.

Köpçülikleýin hereket, ösüş we üýtgeşiklik üçin çäksiz mümkinçilikleri görkezýäris. Has adalatly we dowamly dünýä döretmek dünýäni bir we hemmeler üçin deň hukuklara we mümkinçiliklere tarap öňe gitmegi talap edýär.

Dünýä ilatynyň geljeginiň esasy netijeleri 2022:

Dünýäniň ilatynyň 2080-nji ýyllarda takmynan 10,4 milliard adamyň iň ýokary derejesine ýetmegine we 2100-nji ýyla çenli şol derejede galmagyna garaşylýar.

• 7-den 8 milliard aralygynda ösmek üçin takmynan 12 ýyl gerek boldy, takmynan 6-dan 7 milliard aralygynda. Geljekki milliard takmynan 14,5 ýyl (2037) gerek bolar diýlip garaşylýar.

Dünýä ilatyna goşulan 8 milliardyň ýarysy Aziýanyň demografiki giňelmeginiň netijesinde emele geldi. Afrika ikinji orunda (400 million töweregi) goşant goşdy.

• 10 ýurt 7-den 8 milliarda çenli ilatyň köpelmeginiň ýarysyndan gowragyna goşant goşdy. Iň köp goşant goşan Hindistan, ondan soň Hytaý we Nigeriýa bar.
• 2037-nji ýylda 9-njy milliarda ýetýänçä Afrika we Aziýa ilatyň köpelmegine itergi berer.

Häzirki wagtda dünýä ilatynyň üçden iki bölegi bir aýalda 2,1 dogruşdan pes bolan ýurtda ýa-da sebitde ýaşaýar (önelge çalşygy hem diýilýär).

• Dogulanda dünýädäki ömrüň dowamlylygy 2019-njy ýylda 72,8 ýyla ýetdi, 1990-njy ýyldan bäri takmynan 9 ýyl gowulaşdy. Emma 2021-nji ýylda iň ösen ýurtlaryň ömri dünýä derejesinden 7 ýyl yzda galdy.

• Ösüp barýan ýurtlaryň köpüsinde işe kuwwatly (25 bilen 64 ýaş aralygy) ilatyň paýy barha artýar.