Soňky
Press reliz
08 May 2023
BMG we Türkmenistanyň Hökümeti Bilelikdäki bilermenler toparynyň ýedinji ýygnagyny geçirdi
Has köp öwrenme
Waka
05 May 2023
BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjysy, BMG-niň Ýewropa Ykdysady Komissiýasynyň Ýerine ýetiriji sekretarynyň orunbasary we DÖM-iň ilçileri durnukly ykdysadyýet, parahatçylyk we durnuklylyk üçin ulaglaryň ornuny ara alyp maslahatlaşdylar
Has köp öwrenme
Press reliz
28 April 2023
BMG-niň Aziýa we Ýuwaş okean sebiti üçin ykdysady we durmuş komissiýasy Türkmenistan üçin “Hiç kim ýatdan çykarylmaly däl” statistika seljermesi boýunça amaly okuw geçirdi
Has köp öwrenme
Soňky
Durnukly ösüşüň maksatlary Türkmenistanda
Durnukly Ösüş Maksatlary global derejede garyplygy ýok edip, ýer ýüzüniň daşky gurşawyny gorap we ähli ýerde adamlaryň parahatçylykda we abadançylykda ýaşamagyny üpjün etmek üçin işleri geçirmäge çagyrýar. Bu bolsa BMG-nyň Türkmenistandaky maksatlary bolup durýar.
Işleri amala aşyryň
19 May 2020
Koronawirus global pandemiýasy
Hemmeler 2019-njy ýylyň koronawirus keseli (COVID-19) barada gürleşýärler. Faktlary ygtybarly çeşmelerden almak ugrunda gatnaşyň.
Waka
05 May 2023
BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjysy, BMG-niň Ýewropa Ykdysady Komissiýasynyň Ýerine ýetiriji sekretarynyň orunbasary we DÖM-iň ilçileri durnukly ykdysadyýet, parahatçylyk we durnuklylyk üçin ulaglaryň ornuny ara alyp maslahatlaşdylar
2023-nji ýylyň 3-nji maýynda "Halkara ulag-üstaşyr geçelgeleri: özara arabaglanyşyk we ösüş - 2023" atly ikinji Halkara maslahatyň we serginiň çäginde "Ulag durnukly ykdysadyýetiň, parahatçylygyň we durnuklylygyň binýady hökmünde: ýaşlaryň nukdaýnazary” tema boýunça maslahat geçirildi. Durnukly ykdysadyýeti, parahatçylygy we durnuklylygy ösdürmekde ulaglaryň orny barada pikir alyşda BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenkonyň, BMG-niň ÝYK-nyň ýerine ýetiriji sekretarynyň orunbasary Dmitriý Mariyasiniň we ABŞ-nyň Halkara ösüş boýunça agentligi (USAID) tarapyndan maliýeleşdirilýän taslamanyň ýurt dolandyryjysy Wepa Mälikgulyýewiň konseptual çykyşlaryndan soň türkmen ýaşlary, ýagny DÖM-iň ýaş ilçileri öz garaýyşlaryny beýan etdiler.
Maslahatda çykyş edenler durnukly infrastrukturany gurmagyň, durnukly senagatlaşmagy ösdürmegiň we innowasiýalary işjeňleşdirmegiň durnukly ösüş maksatlaryna, esasan hem DÖM 9-a ýetmekde ulagyň möhüm orun tutýandygyny bellediler.
Maslahatyň dowamynda jenap Şlapaçenko ykdysady we sosial ösüşi goldamak üçin durnukly ulag infrastrukturasyna maýa goýumlary artdyrmagyň zerurdygyny aýtdy. Şeýle hem, sesleriň eşidilmegi we pikirleriň göz öňünde tutulmagy üçin ýaşlary karar etmek işine çekmegiň möhümdigini aýtdy.
Jenap Mariýasin ulag aragatnaşygyny kämilleşdirmek we netijeliligi ýokarlandyrmak üçin halkara hyzmatdaşlygynyň zerurdygyny aýtdy. Şeýle hem, ulag pudagyny özgertmek we durnukly ösüşi üpjün etmek üçin blokçeýn we emeli aň ýaly täze tehnologiýalaryň güýji barada belläp geçdi.
DÖM-iň ilçileri ýaşlaryň durnukly ulag aragatnaşygynyň ösmeginde, howanyň üýtgemegine garşy göreşmekde hem-de parahatçylygyň we durnuklylygyň gazanylmagynda nähili goşant goşup biljekdikleri barada öz tejribeleri we pikirleri bilen paýlaşdylar. Olar ýaşlary ulag bilen baglanyşykly meselelere gatnaşmaga we durnukly çözgütleri goramaga höweslendirmek üçin bilimiň we habarlylygy ýokarlandyrmagyň möhümdigini aýtdylar.
1 of 5
Waka
28 April 2023
Tehnologiýada aýal-gyzlaryň mümkinçiliklerini açmagy maksat edinýän Merjen bilen tanyşyň
Merjen Saparmyradowa Halkara Türkmen-Türk Uniwersitetini programma inženerçiligi we ulgam dolandyryşy hünäri bilen tamamlady. Merjen, tehnologiýa bilim we sanly çözgütleri işläp düzmekde aýal-gyzlaryň gatnaşygyny artdyrmak durnukly geljegi gurmakda möhüm rol oýnap biler diýip hasaplaýar. “Tehnologiýa her kimiň durmuşyna belli bir derejede täsir edýär. Tehniki inžener bolmak, hemişe täze başarnyklara eýe bolmak we bilimleri artdyrmak diýmekdir "-diýip Merjen belläp geçýär. "Inženerçilik ugrundaky akademiki bilimim we maglumat tehnologiýasy boýunça baý tejribäm, aýal-gyzlara tehnologiýany özleşdirmekde kömek etmek üçin innowasiýa taslamalary arkaly jemgyýetime kömek etmäge mümkinçilik berýär."
Häzirki wagtda Merjen Sepgit atly web sahypasyny taýýarlaýar, onda zenanlaryň we gyzlaryň dünýädäki üstünlikleri we ýolda başdan geçirýän kynçylyklary barada ylham berýän hekaýalary ýerleşdiriler. Merjen: "Bu başlangyç aýal-gyzlaryň özlerine bolan ynamyny artdyrar we durmuşyň ähli ugurlaryna işjeň gatnaşmaga itergi berer diýip umyt edýärin". "Sepgit, hemmeler üçin durnukly we adalatly geljegi gurmagyň açary bolan gender deňligini we adam hukuklaryny öňe sürmäge gönükdirilendir."
Geçen ýyl Mergen ABŞ-nyň Türkmenistandaky ilçihanasynyň goldawy bilen döredilen Türkmenistanyň zenanlar we gyzlar üçin ilkinji mugt bootkampy bolan “Launch Life Coding Bootcamp” -ny başlatdy we üstünlikli durmuşa geçirdi. Bu taslamanyň esasy maksady, gyzlara we zenanlara, esasanam iň ejiz toparlardan bolanlara, sanly sowatlylygy ýokarlandyrmak, iş mümkinçiligini we tehnologiýa pudagynda hünär derejesini ýokarlandyrmak arkaly sosial we ykdysady kynçylyklary ýeňip geçmekdir. Merjen: “Taslama başlanda, aýal-gyzlara okuw we ösüş arkaly sanly iş mümkinçilikleri barada bilim bermek isleýärdim. Maksadym, tehnologiýa has köp zenanlary çekmek üçin bilim arkaly oňyn üýtgeşmeleri öňe sürmek we Türkmenistanda şeýle möhüm başlangyçlary güýçlendirmek we dowam etdirmek "-diýdi.
“Launch Life Coding” gatnaşyjylary alty aýlyk maksatnamanyň dowamynda web sahypalaryny we ykjam programmalary noldan ösdürmelidigi öwrendiler. Merjen maksatnama müdiri bolup işledi we aýal-gyzlaryň tehniki ukyplaryny ýokarlandyrmak üçin kodlaşdyrmak we programmirlemek sapaklaryny öwretdi, bu bolsa uzak möhletde maliýe durnuklylygyna we garaşsyzlygyna ýetmäge kömek eder. Netijede, taslama gatnaşyjylaryň 40%-i ýerli IT kompaniýalarynda işe başladylar we takmynan 30%-i IT bilimini dowam etdirdiler we düzümden daşary işläp düzüjiler hökmünde işleýän tehniki tejribelerine başladylar.
Geçen ýyl, tehnologiýa taslamalaryny döretmek, innowasiýa ideýalaryny döretmek we 35 töweregi aýal-gyz üçin bilelikde işlemek üçin platforma bolup hyzmat eden, “Launch Life Coding” taslamasyna gatnaşyjylar Türkmenistanyň taryhynda ilkinji zenan hakatonynyň “DigiWomen STRIVE” gatnaşyjylary boldular. Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasy (BMGÖM) we ABŞ-nyň Türkmenistandaky ilçihanasy tarapyndan bilelikde gurnalan iki günlük sanly marafon, iş mümkinçilikleri we okuwlar arkaly gender deňligini we aýal-gyzlaryň ygtyýarlyklaryny ýokarlandyrmak üçin web sahypalaryny we programmalary ösdürmäge gönükdirildi.
BMGÖM-iň gender taýdan deňligi öňe sürmek baradaky mandatyna laýyklykda, DigiWomen STRIVE hakatony aýal-gyzlara sanly başarnyklary artdyrmak, innowasiýa ideýalaryny döretmek we täze tehniki başarnyklary we zehinleri görkezmek üçin platforma üpjün etmegi we has köp zenan işläp düzüjileri IKT hünäri dowam etdirmäge çagyrmagy maksat edinýär.
Merjen: “Bu waka meniň üçin bahasyna ýetip bolmajak tejribe boldy. Bu, kiçijik ädimlerimiň üstünliklere we uly maksatlara ýetip biljekdigimi görkezdi, bu bolsa maňa gaty möhüm bir iş edýändigime ynam döretdi "-diýip, möhüm taslamalarynyň netijelerinden hoşaldygyny görkezip, buýsançly ýylgyryş bilen belläp geçdi. “Çünki jemgyýetimizde STEM-de (Ylym, tehnologiýa, inžiniring, matematika) gyzlara we aýallara goldaw bermegi dowam etdirýändigimiz üçin, biz üýtgeşiklik gazanmak üçin olaryň kömegimize mätäçdigine düşünmelidiris. Her bir aýal-gyzyň bar bolan stereotipleri aradan aýyryp biljek we STEM-de karýera gazanmagy duýup bilmegi üçin amatly şert döretmek üçin halypalar, ýolbaşçylar, täsir edijiler we görelde boljaklar gerek."
Zenanlar we erkekler üçin işleýän çözgütleri durmuşa geçirmekde Merjen köplenç aýal-gyzlary ösdürmek, bilim paýlaşmak, habardarlygy ýokarlandyrmak we STEM (ylym, tehnologiýa, inžiniring, matematika) pudagynda gender stereotipleri aradan aýyrmak üçin BMGÖM we UNICEF tarapyndan döredilen STEM4All platformasyny ulanýar. Bu platforma, aýal-gyzlaryň däp boýunça erkekleriň agdyklyk edýän hünärlerine girmeginiň öňüni alýan esasy päsgelçilikleri aýyrmak bilen STEM-de Ýewropada we Merkezi Aziýada aýal-gyzlaryň wekilçiligini ýokarlandyrmaga kömek edýär. “Bu çeşmäni gaty peýdaly hasaplaýaryn. Bu, beýleki ýurtlardan öwrenmek we dünýädäki aýal-gyzlaryň gender stereotiplerine nähili garşy durýandyklaryny we innowasiýa we ösüşe ägirt uly goşant goşýandygyny görmek üçin ajaýyp mümkinçilikdir "-diýip, şeýle-de adamlar sanly tehnologiýalaryň mümkinçiliklerinden deň derejede peýdalanmaklary üçin bu başlangyjyň durmuş möhümligini belläp geçdi.
STEM-de gender deňligini we aýal-gyzlaryň hukuklaryny artdyrmak ugrundaky umumy tagallanyň häzirki tendensiýalary, jemgyýetiň täsirli netijelere ýetmek üçin täsirli çäreleri geçirmek islegini öz içine alýar. Şeýle-de bolsa, Merjen hemmeleri zenanlaryň we gyzlaryň köplenç erkekleriň agdyklyk edýän ýerlerinde ösmegine diňe bir kömek etmäge çagyrmaýar, eýsem görünýän netijelere ýetmek üçin aýgytly we tutanýerli hereket edýär. Merjeniň işi gyzlaryň durmuşyna, geljegine täsir edýär we umuman jemgyýetiň peýdasyna ähli mümkinçiliklerine ýetmek ukybyny ýokarlandyrýar. Ol has deňhukukly sanly döwri gurmagyň bir bölegi hökmünde innowasiýa we tehnologiýa hukuklaryna esaslanýan we gender taýdan çemeleşmäni üpjün etmek ugrundaky tagallalaryň başynda aýal liderleriň hataryndadyr. Merjeniň täsirli işiniň netijeleri zenanlaryň ösüşine päsgel berýän stereotipleriň ýok edilmegine goşant goşýar. Onuň hekaýasy beýlekileri ruhlandyrýar we hemmeler üçin has innowasiýa, inklýuziw we deňhukukly sanly geljege, sanly gender bölünişiginden üstün çykyljak we hiç kimiň yzynda galmajak geljege umyt döredýär.
1 of 5
Waka
25 April 2023
Ýewropa immunizasiýa hepdeligi 2023 – sizi we siziň ýakynlaryňyzy goramak üçin her bir doza möhümdir
Bu waka, Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň “Öwezini doldurmagyň” ýyly diýip atlandyrýan mowzugynyň esasydyr we onuň dowamynda biz bütin dünýäde çagalara sanjym etmeklik derejesiniň peselmegi bilen baglanyşykly meseleleriň çözgüdini tapmalydyrys. Şeýlelik bilen, BSGG-niň Türkmenistandaky ýurt boýunça edarasy Ýewropa Bileleşigi, BMG-niň düzümleýin edaralary we Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi bilen bilelikde Ýewropa immunizasiýa hepdeligini başlaýar. Bu ýyl tapawutly boldy, çünki Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy “Hemmeler üçin saglyk” mowzugy bilen 75 ýyllygyny belleýär.
Immunizasiýa jemgyýetiň saglygyna güýçli täsirini ýeitrýän iň möhüm çäreleriň biridir. Soňky ýyllarda biz global immunizasiýa gurşawynyň pese düşmegine şaýat bolduk. Munuň esasy sebäbi COVID-19 pandemiýasynyň ýetiren täsirleridir, ýöne biz bu keseliň netijelerine garşy göreşenimizde, sanjymlar bilen öňüni alyp boljak beýleki kesellere gözegçilik etmek we olary ýok etmek ugrunda edýän tagallalarymyzy dowam etdirmegimiz möhümdir. Şonuň üçin biziň saglygy goraýyş ulgamlarymyz sanjymlar bilen öňüni alyp boljak keselleri yzarlamakda hüşgär bolmalydyrlar we biz adamlara her bir sanjymyň adamlary halas etmek, özümizi we bize ýakyn adamlarymyzy goramak üçin möhümdigini ýatlatmalydyrys. Biziň maksadymyz sanjym gurşawyny, pandemiýadan öňki döwürdäki derejesine ýetirmekdir we bu mümkindir. 2022-nji ýyldan bäri Ýewropa sebiti immunizasiýanyň netijesinde poliomiýelit keselinden azat sebite öwrüldi.
“Türkmenistan sanjym etmekde ägirt uly ösüş gazandy - BSGG-niň maslahat berşi ýaly 95% -den hem gowrak, bu bolsa immunizasiýanyň derejesini ýokarlandyrmakda möhüm bir ädimdir. 2016-njy ýylda adamyň papilloma wirusyna (APW) garşy sanjymlarynyň sanjym meýilnamasyna girizilendigini hem belläp geçmegimiz möhümdir, şeýlelik bilen oglanlara we gyzlara ýatgy we beýleki düwnük kesellerinden goranmak üçin APW sanjymyny almak teklip edildi. 2019-njy ýylda pnewmokok we rotawirus ýokanjyna garşy sanjymlar girizildi, bu ýene-de bir uly öňegidişlikdir "- diýip, jenap Ýegor Zaýsew, BSGG-niň Türkmenistandaky wekili, ÝB-niň maliýe goldawy bilen guralan metbugat ýygnagynda aýtdy.
Türkmenistanyň Hökümeti, BMG-niň düzümleýin edaralary we ÝB bilen bilelikde hyzmatdaşlyk edip, sanjymlar arkaly biz Türkmenistanda jemgyýetiň saglygyny gowulaşdyrmak we goramak ugrunda uly ösüş gazandyk.
Türkmenistan, Ýewropa Bileleşiginiň we BSGG-niň, saglygy goraýyş hyzmatlarynyň hemmeler üçin elýeterli bolmagyny üpjün etmek maksady bilen, immunizasiýa, şeýle hem saglygy goraýyş ulgamlaryny sanlylaşdyrmak üçin alnyp barylýan işlere itergi bermek üçin bilelikde maliýeleşdirýän 4 ýyllyk taslamasyndan peýdalanýan Merkezi Aziýa ýurtlarynyň bäşisiniň biridir. Taslamanyň serişdeleri COVID-19 garşy immunizasiýa meýilnamalaryny işläp düzmek we durmuşa geçirmek, sanjym bilen meşgullanýan saglygy goraýyş işgärlerini we hünärmenleri taýýarlamak, hem-de immunizasiýa degişli maglumat ulgamlaryny güýçlendirmek üçin ulanylýar.
Bu üstünlikleriň hemmesini nazara alyp, dowamatly hyzmatdaşlygyň üsti bilen COVID-19 pandemiýasynyň ýetiren täsirlerini ýeňip geçjekdigimize we biziň çagalary we ululary howply kesellerden goramakda her ýurtda we sebitde gazanan üstünliklerimiziň hiç kimini ünsden düşürmän dowam etjekdigine ynanýarys.
1 of 5
Waka
05 April 2023
Aşgabatda geçirilen halkara maslahatynda howanyň üýtgemeginiň şertlerinde durnukly azyk ulgamlaryny üpjün etmegiň ugurlary ara alnyp maslahatlaşyldy
Howanyň üýtgemegi azyk howpsuzlygy we iýmitlenmek meselesinde iň möhüm meseleleriň biri bolup durýar. Temperaturanyň ýokarlanmagy, aşa yssy howa, uzak wagtlap dowam edýän guraklyk, tokaýlaryň çapylmagy we tebigy betbagtçylyklar derýalaryň guramagyna, hasylyň azalmagyna we jemgyýetleriň göçmegine sebäp bolup, birnäçe ýurtlaryň azyk howpsuzlygyna howp salýar. Birleşen Milletler Guramasynyň maglumatlaryna görä, 2021-nji ýylda dünýäde 702 - 828 million adamlaryň açlyga sezewar bolan döwründe ýeterlik derejede iýmitlenmeýän adamlaryň sany köpelmegini dowam etdirýärdi. Azyk howpsuzlygyna sezewar bolan adamlaryň sany 2019-njy ýylda 135 milliondan 2022-nji ýylyň ortalaryna 345 milliona ýetdi.
Merkezi Aziýa ýurtlary oba hojalygynyň önümçiliginiň pese düşmegi sebäpli azyk pudagynda ýüze çykýan kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar. Suw, gury ýer we energiýa ýaly seýrek tebigy baýlyklar howa krizisiniň agyr şertlerine sezewar boldy, bu bolsa bu ýurtlaryň tutuş ilaty üçin saglygy goraýyş hyzmatlarynyň, ýokary hilli bilimiň, ýaşamak üçin howpsuz gurşawyň elýeterli däldigi we olaryň pes girdejili hem-de garyplyklykda ýaşaýandygy sebäpli görlüp-eşidilmedik howp döredýär. Iň möhüm meseleleriň biri - azyk howpsuzlygyna howp salýan we migrasiýa akymlarynyň köpelmegine sebäp bolup biljek çölleşmek meselesidir.
Türkmenistan hem howanyň üýtgemeginiň täsirlerini başdan geçirýär. BMG-niň Azyk we oba hojalygy gurmasynyň hünärmenleriniň çaklmalaryna görä, ýurtdaky suw çeşmelerine (“suw stresi”) berilýän agramyň derejesi 100 göterimden hem ýokary boldy. Türkmenistan tarapyndan ulanylýan suwuň mukdary, bar bolan umumy suw gorlarynyň 144 göterimini tutýar. Adatdan daşary yssy howa we guraklyk oba hojalygynyň öndürijiligine we azyk howpsuzlygyna gysga möhletleýin howp döredýär.
Merkezi Aziýada azyk howpsuzlygy ulgamynda ýüze çykan kynçylyklar ykrar edilýär. Howanyň üýtgemegine durnuklylyk, onuň täsirlerini azaltmak we uýgunlaşmak çäreleri howanyň üýtgemeginiň azyk ulgamyna we ekoulgamlara edýän ýaramaz täsirini azaltmaga ýardam edip biler we sebitleýin we global derejede azyk ulgamyna we howanyň üýtgemegine degişli meseleleriň çözgüdini tapmak üçin halkara hyzmatdaşlygy esas bolup hyzmat edýär.
Türkmenistan global derejde azyk ulgamynyň krizisiniň çözgüdini tapmak üçin gyssagly we täsirli çäreleri talap edýän ýurtlaryň biridir we şonuň üçin Aşgabatda azyk howpsuzlygy boýunça halkara forumyny geçirmegi teklip etdi.
Bu başlangyja jogap hökmünde we howanyň üýtgemeginiň, azyk ulgamlarynyň we sosial-ykdysady ösüşiň biri-biri bilen baglanyşyklydygyny nazara alyp, Türkmenistanda BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjysynyň edarasy Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi, Türkmenistanyň Oba hojalygy we daşky gurşawy goramak ministirligi we Ankara şäherinde ýerleşýän BMG-niň Azyk we oba hojalygy guramasynyň (FAO) sebitleýin bölümi bilen bilelikde aşakdakylary teklip etdiler:
Türkmenistanyň Oba hojalygy we daşky gurşawy goramak ministirligi we BMG-niň Azyk we oba hojalygy guramasy maslahatyň taýýarlyk işlerine ýolbaşçylyk edýärler;
BMG-niň Ýewropada we Merkezi Aziýada hyzmatdaşlyk boýunça sebitleýin platformasynyň howanyň üýtgemegi, daşky gurşaw we azyk ulgamlary meseleleri babatynda koalisiýalar çagyrylar;
Azyk howpsuzlygy, azyk ulgamlarynyň iýmite we howa edýän ikitaraplaýyn täsiriniň, şeýle hem köp sanly migrasiýa sebäp bolýan “suw-energiýa-azyk önümleri” ýaly çeşmeleriň nädogry dolandyrylmagynyň netijesi hökmünde hasaplanýar;
Maslahatda howanyň üýtgemegine garşy göreşmek we azyk howpsuzlygyny pugtalandymak üçin howanyň üýtgemeginiň täsirlerini azaltmak we oňa uýgunlaşmak ugrunda hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak üçin sebitleýin derejede bar bolan çäreler, şeýle hem howa tehnologiýalarynyň sebitleýin merkezini döretmek ýaly täze mümkinçiliklere serediler;
Halkara guramalary, şol sanda köptaraplaýyn ösüş banklary tarapyndan çykyş eden myhmanlar howanyň üýtgemegi, azyk ulgamlary, elýeterli maliýele gurallary we mümkinçilikleri, şeýle hem howanyň üýtgemeginiň sebitiň umumy sosial-ykdysady ösüşine edýän täsirini suratlandyrýarlar;
Maslahatda, millileşdirilen DÖM-na ýetmek ugrunda ýurtlaryň bilelikdäki tagallalaryna we ylalaşygyna garalýar.
Bu pikirler, bilelikdäki guramaçylaryň güýçli goldawyny tapdy we 2023-nji ýylyň 10-njy martynda Aşgabat şäherinde, BMG-niň Türkmenistanda Hemişelik utgaşdyryjysynyň wekilhanasynyň doly derejede goldawy bilen geçirilen "Howanyň üýtgemegi şertlerinde azyk howpsuzlygy boýunça hyzmatdaşlyk" atly maslahaty geçirmek üçin esas döretdi.
Türkmenistanyň Hökümetiniň, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň, Birleşen Milletler Guramasynyň, Bütindünýä Bankynyň, USAID-yň, GIZ-yň we beýleki halkara guramalarynyň we maliýe guramalarynyň wekilleri bolan maslahatyň ýokary derejeli gatnaşyjylary, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde päsgelçilik döredýän azyk we iýmit ulgamlarynyň howpsuzlygynda döreýän kynçylyklary aradan aýyrmak üçin batyrgaý we gyssagly çäreleri görmegiň zerurdygyna çuňňur ynamayny bildirdiler.
"Oba hojalygyny täsirli we yzygiderli ösdürmek üçin şu günki ýaly çäreleri geçirmek möhümdir, sebäbi olar umumy we subut edilen çözgütleri tapmak üçin forum döredýär", - diýip, FAO-niň Baş direktoryň orunbasary we Ýewropa we Merkezi Aziýa boýunça sebitleýin wekili jenap Wladimir Rahmanin aýtdy.
Merkezi Aziýa ýurtlary, FAO, ÝUNEP, Bütindünýä banky, HPG, BSGG, Ýaşyl howa gaznasy we Nýu-Ýork şäherinde ýerleşýän köptaraplaýyn maksatlaýyn gaznalary boýunça BMG-niň edarasy tarapyndan çykyş eden ýokary derejeli myhmanlar uýgunlaşmak we täsirleri azaltmak üçin çäreleri ara alyp maslahatlaşdylar, bu ugurda maksatlaýyn taslamalar we maksatnamalar üçin maliýe çeşmelerini ýokarlandyrmak we herekete getirmek, şeýle hem sebitdäki ýurtlara durnukly azyk ulgamlaryny we hereketler meýilnamalaryny işläp düzmek we durmuşa geçirmek üçin halkara hyzmatdaşlygyny güýçlendirmek barada pikir alyşdylar. Mundan başga-da, gatnaşyjylar sebitleýin derejesinde howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak we onuň täsirlerini azaltmak üçin täsirli çözgütleri, şol sanda Merkezi Aziýada Howanyň üýtgemeginiň täsirini azaltmak üçin tehnologiýalaryň sebitleýin merkezini döretmegi ara alyp maslahatlaşdylar.
Çykyş edenler, howpsuz, ýeterlik we elýeterli azyk önümlerini üpjün etmek arkaly sebitde we bütin dünýäde adamlaryň iýmite bolan zerurlyklaryny kanagatlandyrmak üçin azyk ulgamlarynyň has durnukly bolmalydygyny bellediler. Bu amallary, howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak üçin çäreleri görmek we onuň täsirlerini azaltmak üçin tehnologiýalar bilen üpjün etmek boýunça iň oňat halkara tejribeleri goldap biler.
“Azyk howpsuzlygy – işjeň we sagdyn durmuş ýörelgelerini alyp barmak üçin berhiz zerurlyklaryna we iýmit isleglerine laýyk gelýän ýeterlik, ygtybarly we ýokumly iýmitlere ähli adamlaryň fiziki we ykdysady taýdan elýeterli bolmagydyr. Azyk howpsuzlygyny üpjün etmek we iýmitiň hilini gowulandyrmak Durnukly ösüş maksatlarynyň özenidir. Şol bir wagtyň özünde howanyň üýtgemegi eýýäm oba hojalygyna we azyk howpsuzlygyna täsir edýär we açlygy hem-de ýeterlik derejede iýmitlenmezligiň çözgüdini tapmagy has hem çylşyrymlaşdyrýar. Bar bolan kynçylyklary ýeňip geçmek üçin global we sebitleýin derejede durnukly çözgütleri tapmak zerur, esasanam oba hojalygy pudagynda, çünki ol adamlaryň durmuşyna uly täsir edýär "- diýip, Ykdysady hyzmatdaşlyk guramasynyň baş sekretary jenap Husraw Noziri aýtdy.
2023-nji ýylda BMG-niň Azyk ulgamlary sammitiniň (UNFSS) öňsyrasynda geçirilen Halkara maslahaty Merkezi Aziýa ýurtlaryna we beýleki ýurtlara Durnukly azyk üpjünçiliginiň milli ugurlaryny işläp düzmek we durmuşa geçirmek boýunça tejribe alyşmaga mümkinçilik berdi.
BMG-niň Daşky gurşaw maksatnamasynyň ekosistemalar bölüminiň müdiri hanym Sýuzan Gardner maslahatda eden çykyşynda şeýle diýdi, “möhüm ýitgileri kesgitlemek üçin biziň bilelikde hereket etmegimiz we ýurtlaryň azyk galyndylaryny howanyň üýtgemegine garşy milli meýilnamalaryna ornaşdyrmagy zerurdyr. Biziň hemmämiz bu meseleler barada bilýäris we biziň hemmämiz çözgütleri diňe sözler bilen däl-de, eýsem jogapkärçilik, netijelilik we hereket etmek niýet bilen bilelikde teklip etmelidiris."
Maslahatyň habarnamasynda gatnaşyjylar aşakdaky hereketleriň möhümdigini bellediler: azyk ulgamlarynda peýda bolýan çeşmeleriň ýitgilerini, hapalanmagy, biodürlüligiň ýitip gitmegini we ýyladyşhana zyňyndylaryny azaltmak arkaly dökünleri, pestisidleri we süýji suwlary netijeli ulanylmak bilen azyk we maldarçylyk önümçiligine goldaw bermek; geljekki nesiller üçin azyk howpsuzlygyny we iýmitlenmegi üpjün etmek üçin ykdysady, sosial we daşky gurşaw esaslarynyň howp astyna düşmezligini üpjün etmek; şeýle hem azyk howpsuzlygy we howanyň üýtgemegi boýunça hyzmatdaşlygy gowulandyrmak üçin sebitleýin platformalaryny, esasanam Suw diplomatiýasyny ösdürmek we BMG-niň howandarlygynda Merkezi Aziýada Howa Tehnologiýalar Merkezini döretmek arkaly güýçlendirmek.
Maslahatyň ahyrynda BMG-niň Türkmenistanda Hemişelik utgaşdyryjysy jenap Dmitriý Şlapaçenko şeýle diýdi, “azyk howpsuzlygyny üpjün etmek üçin, ony - azyk ulgamlarynyň howa, ekoulgamlar we sosial-ykdysady ulgamlar bilen arabaglanyşygynyň netijesi hökmünde görüp, çözgütleri tapmak möhümdir. Her bir ýurduň, hemme ýurtlaryň, halkara we sebitleýin guramalarynyň bilelikdäki tagallalary, şeýle hem kompaniýalaryň, hökümete dahylsyz guramalaryň we ylmy edaralarynyň giň gepleşiklere gatnaşmagy möhümdir."
“Howanyň üýtgemegi şertlerinde azyk howpsuzlygy boýunça hyzmatdaşlyk” atly halkara maslahaty, BMG-niň Ösüş ulgamynyň, howanyň üýtgemegini ýitileşdirýän sebitleýin we global derejede meseleleriň bilelikdäki we bitewi çözgütlerini kesgitlemek üçin möhüm gepleşiklere dürli gyzyklanýan taraplary çekmek üçin jemleýji güýjüniň aýdyň mysaly boldy. BMG-niň ösüş ulgamynyň dowam edýän özgertmeleri astynda BMG hut şunuň üçin goldaw bermäge çagyrylýar.
1 of 5
Waka
31 March 2023
Türkmenistanyň täsirli zenanlary gender deňligini öňe sürmek, aýal-gyzlaryň hukuklaryny goramak we mümkinçiliklerini giňeltmek üçin çykyş edýärler
Soňky onýyllyklarda gender deňligini gazanmak ugrunda ägirt uly üstünlikler gazanyldy, ýöne dünýäniň ýüzünde aýallar we gyzlar häzir hem durmuşyň dürli ugurlarynda öňki ýaly kynçylyklary başdan geçirýärler. Dünýäniň ýüzünde henizem gender deňligini, ähli aýal-gyzlaryň hukuklaryny goramagy we olaryň mümkinçiliklerini giňeltmegi talap edýän Durnukly ösüşiň 5-nji maksadyna (DÖM) 5 ýetmek mümkin däl. Bu global maksada ýetilmezlik, 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Durnukly ösüş ugrunda Gün tertibiniň durmuşa geçirilmegine päsgelçilik döreder.
Aýal-gyzlara köplenç "ejiz" hökmünde garalýar. Adatça, olara maşgala ojagynyň goraýjylary, gelinler, şeýle hem maşgala, çagalara we öý hojalygyna ideg edýän eneler ýaly gender orunlary berilýär. Aýal-gyzlar köplenç durmuşyň ykdysady, sosial, syýasy, tehnologiki we sanly ugurlaryna gatnaşmaýarlar. Olaryň öýde edýän ideg işlerine henizem töleg edilmeýär. Bu ýaýbaňlaşyp giden gender deňsizligi, eýýäm bar bolan ykdysady we sosial deňsizlikleri artdyrýar, bu bolsa batly depginde özgerýän tehnologiýalar dünýäsinde aýal-gyzlary has gowşak edip görkezýär.
Şeýle-de bolsa, Türkmenistanyň käbir örän işjeň we batyrgaý zenanlary, kanunlara laýyklykda öz ähli adam hukuklaryndan doly we deň derejede peýdalanmaga hukugynyň bardygyny tassyklap, bu ýagdaýy kabul etmek bilen ylalaşmaýarlar.
Olaryň gazanan üstünliklerini görkezmek üçin Halkara Zenanlar güni mynasybetli BMG Türkmenistanda aýal-gyzlaryň Türkmenistanda durmuşyň ähli ugurlarynda, şol sanda innowasiýa, tehnologiýa, bilim, işewürlik, metbugat we saglygy goraýyş ulgamlarynda gazanan üstünliklerini görkezmek üçin zenanlar bilen gepleşik geçirdi. Gepleşik aýal-gyzlara tejribe alyşmaga, päsgelçilikler barada pikir alyşmaga, kynçylyklara garamazdan üstünliklerini belläp geçmäge we beýleki aýal-gyzlary ruhlandyrmaga mümkinçilik berdi.
Bu başlangyjy durmuşa geçirmek üçin BMG-niň Türkmenistanda Hemişelik utgaşdyryjysynyň wekilhanasy BMG-niň Adam hukuklary boýunça Ýokary komissarlygynyň müdirligi, BMG-niň Ilat gaznasy, BMG-niň Çagalar gaznasy we Halkara Migrasiýa Guramasy bilen bilelikde hökümet edaralaryndan we diplomatik jemgyýetlerinden zenan ýolbaşçylary çykyş etmäge çagyrdylar. Olar ýurduň ösüşi üçin zenanlaryň hukuklaryny goramagyň we mümkinçiliklerini ýokarlandyrmagyň ähmiýeti barada söhbet etdiler. Olaryň aşakdaky aýdyp geçen sözleri, BMG-niň mejlisler zalyndaky aýal-gyzlara öz maksatlaryna ýetmekde güýçli ynam döretdi.
"Gender deňligi Türkmenistanda ösüşiň ileri tutulýan ugurlaryndan biridir we ýurdumyz durmuşyň sosial, syýasy we ykdysady ugurlarynda gender deňligini gazanmakda ägirt uly öňegidişlikler gazandy" – diýip, Türkmenistanyň Daşary işler ministriniň orunbasary hanym Mähri Bäşimowa aýtdy.
"Umytsyz ýagdaýda, güýçli boluň, başarnyklaryňyzy ösdüriň, öňüňizde bir maksat goýmaň, täze mümkinçilikleri gözläň. Eger men ilçi bolup bilmedik bolsadym, onda men öňümde başga maksat goýardym. Zenanlaryň örän köp ajaýyp mümkinçilikleri bar.” – diýip, Fransiýa Respublikasynyň adatdan daşary we doly ygtyýarly ilçisi Isabel Gisnel aýtdy.
Soňra myhmanlara söz berildi. Öz beýanlarynda olar öz üstünlikleri bilen baglanyşykly kynçylyklary bilen paýlaşdylar.
Şabibi Osmanowa, Reabilitasiýa merkeziniň tiflopedagogy.
“Men çaga döwrümden bäri görüş ukybym sebäpli başymdan kynçylyklar geçirýärin, ýöne bu maňa uniwersitetde okamak we mugallym bolmak arzuwymy amala aşyrmaga päsgelçilik bermedi. Men mekdepde okaýarkam, elmydama okuwymy dowam etdirmek isleýändigimi aýdýardym, ýöne muny başaryp biljekdigime hiç kim ynanmaýardy, sebäbi meniň gözümiň görüş ukyby gün-günden pese düşýärdi we maňa okamak we ýazmak kyn düşýärdi. Men Maksim Tank adyndaky Belarussiýa Döwletiniň Pedagogika Uniwersitetiniň ýöriteleşdirilen bilim fakultetine girdim. Men, görüş ukybynyň näsazlygy bolan ýeke-täk talypdym. Okuwumyň birinji ýylynyň ahyrynda meniň göz keselim beterleşip başlady we talyplyk ýyllarymda meniň gözüme köp operasiýalar edildi. Ýöne bu hem maňa okuw okamaga päsgelçilik bermedi. Meniň mugallym-defktolog bolmak üçin geçen ýolum kynçylyklardan we päsgelçiliklerden dolydy, ýöne men yza gaýtadym. Iň esasy zat, özüňe ynanmak."
Yanyl Kujukbaýewa, düwnük keseliniň öňüni alyş bölüminiň müdiri, medisina ylymlarynyň doktory.
“Zenanyň saglygy we abadançylygy diňe bir maşgalasynyň saglygy üçin däl, eýsem jemgyýetiň saglygy üçinem esas döredýär. Şonuň üçin zenanlaryň saglygyna maýa goýmak bilen, biz ýurduň geljekde gülläp ösmegine maýa goýýarys."
Irina Imamkuliýewa, "Bitarap Türkmenistan" gazetiniň žurnalisti.
“Meniň hiç wagt žurnalist bolmak pikirim ýokdy. Men Türkmen Döwlet Uniwersitetini tamamlanymdan soňra, ol ýerde galyp, mugallym bolup işe başladym. Men ylmy-barlag işlerini geçirýärdim, makalalar ýazýardym, doktorlyk dissertasiýanyň üstünde işleýärdim we 1996-njy ýylda ony üstünlikli goradym. Men gazetde 2001-nji ýylda işe başladym we maňa ilkinji berlen iş - Türkmenistanyň ilkinji prezidenti tarapyndan ýazylan "Ruhnama" kitaby barada makala taýýarlamakdy. Maňa diňe köp ýyllaryň tejribesi gyzykly makala çap etmäge ýardam etdi. Şondan bäri iki onýyllyklar geçdi, dürli mowzuklarda ýüzlerçe makala ýazyldy we men henizem öz alyp barýan işimi halaýaryn. Hünärde üstünlikleri diňe dürli ugurlarda öz-özüňi ösdürmek we zähmet çekmek arkaly ýetip boljakdygyna çuňňur ynanýaryn."
Aýnabat Begjanowa, konsalting kompaniýasynyň eýesi.
“Hususy işewürlik merkezimi açanymda iň çylşyrymly zat, işewürligi ýola goýmagyň ähli tapgyrlarynda özümiň gatnaşmagym we agyr işlemegim boldy. Şol bir wagtyň özünde, men ideg we köp ünsi talap edýän çagalaryň enesi hökmünde öz borjumy ýerine ýetirmelidim. Ýöne päsgelçilikleri garamazdan, men ähli kynçylyklara ýeňip geçip, üstünlik gazanmagy başardym. Hiç wagt başarnygyňyza şübhelenmäň we hiç wagt özüňizi pes görmäň. Zenanlar güýçlidir! Olar - eneler, maşgala ojagyjyň goraýjylary we köp owadan zatlaryň döredijileri. Eger siziň pikirleriňiz bar bolsa, soňundan ökünmez ýaly, olary durmuşa geçiriň!"
Mähri Klyçewa, TechWomen.
“Meniň elmydama geljekki nesillere bilim we tejribe bermek arzuwym bardy we şonuň üçin men çagalar bilen robot we Scratch programmirleme ugrunda işläp başladym. Ilkibaşda, men şowsuzlykdan gorkýardym we köp şübhelenýärdim, sebäbi bu ugurda meniň tejribäm ýokdy. Ýöne wagtyň geçmegi we agyr zähmetim bilen men ynam gazandym hem-de USAID-yň we Ykdysadyýetçiler bileleşiginiň sanly ukyp boýunça ilkinji tassyklanan zenan tälimçisi boldum. Eger pikiriňiz bar bolsa, ony ösdüriň we ol size durmuşyňyzy gowy tarapa öwürmäge mümkinçilik berer. Bu netije bermese, gaýtadan synanyşyň."
Bu ylham beriji hekaýalar, çäräniň dowamynda aýdylan hekaýalaryň birnäçesidir. Bular çäräniň dowamynda we mejlisler zalynyň daşynda gatnaşyjylaryň arasynda gyzgalaňly söhbetdeşlik döretdi. Durmuşyň dürli gatlaklaryndan gelen takmynan 80 gatnaşyjy ýygnakda eşiden hekaýalaryny öz jemgyýetlerinde ýaýratmalydygyna borç bilen gaýtdylar. Şeýle hem, olar tutuş ýurt boýunça aýal-gyzlaryň hukuklaryny öňe sürmekde we olaryň mümkinçiliklerini giňeltmekde öz orunlaryny tutmak kararyna geldiler.
Çäreden öň, sungat we senetçilik sergisi, zenalar we maýyplygy bolan zenanlar tarapyndan döredilen döwrebap lybaslar sergisi geçirildi. Şeýle hem sergide Türkmenistanyň Oguz han adyndaky inžener-tehnologiýalar uniwersitetiniň ýaş talyplary tarapyndan işlenip düzülen ýokary tehnologiýaly çözgütler görkezildi. Eksponatlar - aýallaryň we gyzlaryň bilimleri, başarnyklary we başlangyçlary arkaly nähili döredijilikli we öndürijilikli bolup biljekdigini görkezdi.
1 of 5
Press reliz
08 May 2023
BMG we Türkmenistanyň Hökümeti Bilelikdäki bilermenler toparynyň ýedinji ýygnagyny geçirdi
Duşuşygyň maksady Türkmenistanda DÖM-iň Toplumlaýyn Milli maliýeleşdiriş mehanizmlerini (TMMM) durmuşa geçirmekde gazanylan üstünlikleri gözden geçirmek, şeýle hem Ösüşi Maliýeleşdirmek Seljermesiniň (ÖMS) netijelerini göz öňünde tutup, TMMM üçin ýol kartasyny ara alyp maslahatlaşmak boldy.
Şeýle hem, duşuşykda TMMM üçin maliýe strategiýalaryny işläp düzmek boýunça jikme-jik gollanma, beýleki ýurtlaryň käbir tejribesi bilen ösüşiň beýleki ugurlarynda üýtgeşmelere sebäp bolup biljek DÖM-iň tizlendirijileri gözden geçirildi, we Türkmenistan üçin strategiýanyň elementleri ara alyp maslahatlaşyldy. Mundan başga-da, ýygnakda ýurduň maliýe pudagynyň möhüm bölegi bolan Türkmenistanyň ätiýaçlandyryş bazaryna syn berildi.
Duşuşygyň ahyrynda gatnaşyjylar toparyň 2023-2024-nji ýyllar üçin iki ýyllyk iş meýilnamasynyň esasy ugurlary barada pikir alyşdylar we ony toparyň indiki ýygnagyna taýýarlamagy ylalaşdylar.
Bilermenler Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşigini, şeýle hem Döwlet ösüş bankyny bu topara goşulmagyny teklip etmegi barada ylalaşdylar we ýurtda DÖM-ni maliýeleşdiriş meýilnamasyny goldamak üçin has köp gyzyklanýan taraplaryň gatnaşmagynyň möhümdigini aýtdylar.
Birleşen Milletler Guramasy we Türkmenistanyň Hökümeti DÖM-ne ýetmek we hemmeler üçin has durnukly geljegi gurmak üçin bilelikde işlemegi dowam edýärler.
1 of 5
Press reliz
01 May 2023
BMG-niň Aziýa we Ýuwaş okean sebiti üçin ykdysady we durmuş komissiýasy Türkmenistan üçin “Hiç kim ýatdan çykarylmaly däl” statistika seljermesi boýunça amaly okuw geçirdi
Netijede, okuwa gatnaşyjylar HKÝÇ onlaýn platformasynyň içki gurluşy bilen tanyşdylar we R statistika koduny ulanmak arkaly tejribe işleri geçirdiler. Bu kod Türkmenistanyň 2019-njy ýyldaky köp görkezijili toparlaýyn gözleginiň esasynda (MICS-19) Durnukly Ösüş Maksatnamasynyň (DÖM) 16 görkezijisi boýunça maglumatlary taýýarlaýar, analiz edýär we çykaryp berýär.
Şeýle hem, gatnaşyjylar HKÝÇ usulyýetini häzirki wagtda platformada elýeter bolan DÖM-iň 16 görkezijisinden başga-da görkezijiler üçin hem ulanmagy öwrendiler. Olar bu öwrenen bilimleriniň kömegi bilen beýleki milli hojalyk boýunça barlaglary seljerip bilerler.
Okuwyň üstünlikli geçendigi barada Jemgyýetçilik soraglar boýunça hünärmen Selşah Paşali şeýle diýdi: “Aziýa we Ýuwaş okean sebiti üçin ykdysady we durmuş komissiýasy öz agza ýurtlaryny DÖM-i üstünlikli ýerine ýetirmekde goldamaga çalyşýar. Biz Türkmenistanda R statistika koduny ulanyp, HKÝÇ analizini geçirmekde ýurduň milli statistika işgärleriniň mümkinçiliklerini ýokarlandyrjak bu treningi geçirenimize diýseň begenýäris.”
Hiç kim ýatdan çykarylmaly däl (HKÝÇ) – bu 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Durnukly ösüşiň Gün tertibiniň we onuň maksatlarynyň iň esasy, garaýşy özgerdýän borçnamalarynyň biridir. HKÝÇ ilatyň orta we umumy ösüş bahasyndan olaryň böleklere bölünen ähli toparlary üçin üpjün ediş ösüşe geçişini aňladýar
1 of 5
Press reliz
11 April 2023
Hyzmatdaşlygyň Çarçuwaly Maksatnamasynyň çägindäki bilelikdäki netijeler boýunça toparlar 2023-nji ýyl üçin meýilnamalary bilen paýlaşdylar we teklipler barada ylalaşyga geldiler
Duşuşykda Hyzmatdaşlygyň Çarçuwaly Maksatnamasynyň bäş sany netijeler boýunça toparlary ara alnyp maslahatlaşyldy:
NT 1. Adamlaryň bähbidine gönükdirilen dolandyryş we kanunyň hökmürowanlygy
NT 2. Durnukly ykdysady diwersifikasiýa, bäsdeşlige ukyply hususy we maliýe pudaklary, söwdany we maýa goýumlaryny ösdürmek
NT 3. Betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini azaltmak, howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak we durnuklylygy ýokarlandyrmak
NT 4. Ýokary hilli, öz içine alyjy, elýeterli saglygy goraýyş hyzmatlary
NT 5. Ýokary hilli, öz içine alyjy, elýeterli bilim ulgamlary
Duşuşygyň gatnaşyjylary ösüşiň milli ileri tutulýan ugurlary, DÖM-niň arasyndaky arabaglanyşyklar we bilelikdäki çäreler barada pikir alyşdylar. Netijeler boýunça toparlaryň egindeş başlyklary 2021-2025-nji ýyllar üçin BMG-niň we Türkmenistanyň Hökümetiniň Durnukly Ösüş ugrunda Hyzmatdaşlygyň Çarçuwaly Maksatnamasyny durmuşa geçirmek üçin bilelikdäki hereketler meýilnamalaryny hödürlediler we onuň maliýeleşdiriliş meýilnamasyna giňişleýin garadylar.
Gatnaşyjylar, BMG-niň we Türkmenistanyň Hökümetiniň Durnukly Ösüş ugrunda Hyzmatdaşlygyň Çarçuwaly Maksatnamasyna orta möhletleýin syn bermegi biragyzdan goldadylar, bu bolsa ony milli ileri tutulýan ugurlar bilen sazlaşdyrmak, olaryň arabaglanyşygyny pugtalandyrmak üçin mümkinçilikleri döretmek hem-de BMG-niň we Türkmenistanyň Hökümetiniň bilelikdäki alyp barýan işleri üçin peýdaly bolar, şeýle hem DÖM-niň gazanylmagyny tizleşdirer.
Duşuşygyň ahyrynda BMG-niň we Türkmenistanyň Hökümetiniň Durnukly Ösüş ugrunda Hyzmatdaşlygyň Çarçuwaly Maksatnamasynyň bilelikdäki netijeler boýunça toparlarynyň agzalary Bilelikdäki hereketler meýilnamalaryny tamamlamak we ýakyn wagtda Çarçuwaly Maksatnamanyň Dolandyryjy komitetiniň mejlisinde hödürlemek barada ylalaşyga geldiler.
1 of 5
Press reliz
29 March 2023
BMG-niň “Hemmeler üçin irki duýduryş” başlangyjy hemme ýerde durmuşa geçirilýär
Nýu-Ýork, 2023-nji ýylyň 21-nji marty - 2027-nji ýyla çenli irki duýduryş arkaly ýeriň ýüzündäki her bir adamy goramak boýunça global başlangyç hemme ýerde batly depginde durmuşa geçirilýär. Ýakynda, Günorta-Gündogar Afrikada ýokary derejä ýeten tropiki siklon adatdan daşary howa hadysalary zerarly adamlary we olaryň ýaşaýyş üçin zerur bolan şertlerini halas etmek üçin bu hyzmatlaryň möhüm ähmiýete eýedigini görkezdi.
Bu başlangyja goldaw bermek üçin BMG-niň Baş sekretary António Guterriş "Hemmeler üçin irki duýduryş" başlangyjyny hemme ýerde durmuşa geçirmek maksady bilen syýasy, tehnologiki we maliýe taýdan has uly ähmiýet bermek üçin 21-nji martda BMG-niň düzümleýin edaralarynyň, köptaraplaýyn ösüş banklarynyň, ynsanperwer guramalaryň, raýat jemgyýetiniň, ätiýaçlandyryş we IT kompaniýalarynyň ýolbaşçylarynyň maslahat toparyny bir ýere jemledi.
Öňümizdäki aýlarda 30 ýurtda, esasanam töwekgelçilikli ýurtlarda, şol sanda ösýän kiçi ada ýurtlarda we ösüşi pes bolan ýurtlarda utgaşdyrylan çäreler güýçlendiriler. Bu maksatnama goşmaça ýurtlaryň goşulmagy garaşylýar, çünki hyzmatdaşlar bilen bu möhüm işiň göwrümi we çeşmeleri ýaýbaňlaşar.
Şol bir wagtda adamlary we olaryň ýaşaýyş şertlerini halas etmek, şeýle hem beýleki döwletleriň arasynda durnuklylygyny ýokarlandyrmak boýunça BMG-niň alyp barýan çäreleri we başlangyçlary dowam eder, şeýlelik bilen “Hemmeler üçin irki duýduryş” kampaniýasynyň wadalary millionlarça ejiz adamlar üçin halas ediji bolar. Esasy maksat eýýäm bar bolan zadyň üstünde täzeden işlemek däl-de, özara täsirleşmek we bilelikdäki hyzmatdaşlygy ösdürmek, şeýle hem ykjam telefonlaryny we köpçülikleýin habar beriş serişdelerini ulanmak.
“Netijeleri görkezmegiň wagty geldi. Millionlarça adamlaryň durmuşy howp astynda. Çökgünligiň ýüze çykmagyna az derejede sebäp bolan ýurtlaryň we halklaryň iň ýokary derejede ejir çekmekligine rugsat berilmeli däldir" - diýip, BMG-niň Baş sekretary António Guterriş aýtdy.
“Afrikada, Günorta Aziýada, Günorta we Merkezi Amerikada hemd-e kiçi ada döwletlerinde howa betbagtçylygynyň ýaramaz täsiri sebäpli ölümleriň sany 15 esse ýokarydyr. Bu ölümleriň öňüni alyp bolar. Munuň subutnamasy aýdyň: irki duýduryş ulgamlary, betbagtçylyklar sebäpli ölümleri we ykdysady ýitgileri azaltmaga ýardam edýän, töwekgelçilikleri azaltmak we howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak üçin iň täsirli çäreleriň biridir."- diýip, jenap Guterriş aýtdy.
Zerurlyk gyssagly
Soňky 50 ýylda hasaba alnan betbagtçylyklaryň sany bäş esse artdy, bu bolsa esasan, biziň howa şertlerimize ep-esli derejede täsir edýän antropogen taýdan howanyň üýtgemeginiň sebäbidir. Bu tendensiýanyň dowam etmegine garaşylýar.
Hereket etmezden, 2030-njy ýyla çenli orta ýa-da uly göwrümli tebigy betbagtçylyklaryň sanynyň ýylda 560 ýa-da bir günde 1,5-e ýetjekdigi çaklanylýar.
Gazap howanyň ýüze çykmagy we howanyň üýtgemeginiň täsiri bütin dünýäde kynçylyklaryň, näbelliligiň we adatdan daşary ýagdaýlaryň ýokarlanmagyna sebäp bolar.
Ölümleriň öňüni almak mümkinçiligi
Dünýäde ýurtlaryň ýarysynyň ýeterlik derejede irki duýduryş ulgamlary ýok, we olaryň diňe käbirleriniň adatdan daşary ýagdaýlarda irki duýduryşy dessin meýilnamalar bilen baglanyşdyrmak üçin kanuny esaslary bar.
"Tropiki siklon Freddi sebäpli Mozambikde, Malawide we Madagaskarda görlüp-eşidilmedik suw joşmagy howa we ygalyň has ýitileşýändigini we suw bilen baglanyşykly meseleleriň artýandygyny ýene bir gezek subut edýär" - diýip, Bütindünýä Meteorologiki Guramasynyň Baş sekretary professor Petteri Taalas aýtdy. "Iň köp zyýan çeken sebitlerde birnäçe günüň içinde bir aýlyk ýagyş ýagdy we sosial-ykdysady netijeler heläkçilikli".
“Anyk irki duýduryşlar, tebigy betbagtçylyklaryň utgaşykly dolandyryşy bilen bilelikde pidalaryň sanynyň hasam köpelmeginiň öňüni alýar. Ýöne biz has köp işleri amala aşyryp bileris, şonuň üçin hem “Hemmeler üçin irki duýduryş” başlangyjy Bütindünýä Meteorologiki Gurama üçin ileri tutulýan ugurdyr. Töwekgelçilikleriň öňüni almakdan başga-da, meteorologiki, howa we gidrologiki hyzmatlar oba hojalygy, howa, deňiz we gury ýer transporty, energetika, saglygy goraýyş, syýahatçylyk we dürli görnüşli kärhanalar üçin ykdysady taýdan peýdalydyr"- diýip, ol aýtdy.
Bütindünýä Meteorologiki Gurama we Birleşen Milletler Guramasynyň Betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini azaltmak bölümi (BMG BTAB), Halkara telekommunikasiýa bileleşigi (HTB) we Halkara Gyzyl Haç we Gyzyl Ýarymaý Jemgyýetleriniň Federasiýasy (HGH we GÝJF) bilen bilelikde “Hemmeler üçin irki duýduryş” başlangyjyna ýolbaşçylyk edýärler.
“Bu başlangyjyň durmuşa geçirilmegi, BMG ulgamynyň we hyzmatdaşlarynyň adamlary halas etmek we olaryň ýaşaýyş şertlerini betbagtçylyklardan goramak üçin bilelikde hyzmatdaşlyk edip biljekdiginiň esasy mysalydyr. Inklýuziw we köp howplary göz öňüne tutýan irki duýduryş ulgamlary, sunami ýaly howa we geofiziki howplar bilen baglanyşykly howplaryň töwekgelçiligini azaltmagyň iň oňat usullarynyň biridir. Muňa ýetmek diňe bir Tebigy betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini azaltmak üçin Sendaý çarçuwaly maksatnamasynyň maksady däl, eýsem ahlak taýdan bir borçdyr "- diýip, Baş sekretaryň betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini azaltmak boýunça ýörite wekili we Birleşen Milletler Guramasynyň Betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini azaltmak bölüminiň ýolbaşçysy Mami Midzutori aýtdy.
Howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak
Irki duýduryş ulgamlary howanyň üýtgemegine uýgunlaşmagyň aňsat ýoly hökmünde kabul edilýär, sebäbi olar adamlary we olaryň emläklerini tupan, suw joşmalary, yssy tolkunlar we sunami ýaly howplardan goramagyň has arzan we täsirli usulydyr ýöne bular olaryň diňe käbirleridir.
Irki duýduryş ulgamlary maýa goýumlaryň on essesinden hem köp bölegini yzyna gaýtarýar.
Ýakynlaşyp gelýän howply hadysa barada bary-ýogy 24 sagat öň duýduryş, soňundan peýda boljak 30 göterim zyýany azaldyp biler.
Global uýgunlaşma komissiýasy, ösýän ýurtlarda şeýle ulgamlara 800 million dollar sarp etmegiň ýylda 3 - 16 milliard dollar aralygyndaky ýitgileriň öňüni alyp biljekdigini anyklady.
"Tebigy betbagtçylyklaryň ýüze çykan wagtynda adamlar we jemgyýetler goldaw hökmünde tehnologiýa ýüz tutup bilerler" – diýip, Halkara Elektroaragatnaşyk Bileleşiginiň Baş sekretary Dorin Bogdan-Martin aýtdy. Mowzugy “Duýduryşlary ýaýratmak we bu barada habar bermek” bolan BMG-niň “Hemmeler üçin irki duýduryş” başlangyjynyň çäginde alnyp barylýan işlere ýolbaşçylyk etmek bilen Halkara Elektroaragatnaşyk Bileleşigi üstüne howp abanýan adamlara ýardam etmek üçin howanyň ýaramaz şertlerine sezewar bolan dünýäsinde öz wagtynda çäre görümegini üpjün edýär".
Duýduryşlar radio we telewideniýe, sosial ulgamlar we sirenalar arkaly köpçülige ýaýradylyp bilner. Halkara Elektroaragatnaşyk Bileleşigi, Umumy duýduryş protokolyny (CAP) ulanmak arkaly inklýuziw we adamlara gönükdirilen çemeleşmäni teklip edýär, bu bolsa dürli kanallarda habarlaryň yzygiderliligini üpjün etmek üçin umumy duýduryşlar üçin standart maglumatlardyr.
“Taýýarlyk we çäre görmek - bu adamlary halas edýän irki duýduryşlardyr. Howa bilen baglanyşykly tebigy betbagtçylyklar ýygy-ýygy, güýçli we ölüm howply bolandygy sebäpli, bular hemmeler üçin möhümdir, emma dünýäde üç adamyň biri henizem mundan peýdalanmaga mümkinçiligi ýok. Irki duýduryş ulgamlary adaydan daşary howa hadysalary sebäpli ynsanperwerlik çökgünliginiň ýüze çykmagynyň öňüni almak üçin iň täsirli we abraýly usuldyr, esasanam bu çökgünligiň esasy kynçylyklaryny bşdan geçirýän iň ejiz we uzaklyklarda ýaşaýan jemgyýetler üçin. Öňüni alyp boljak betbagtçylyklar sebäpli hiç bir adam ölmeli däldir "- diýip, Halkara Gyzyl Haç Komitetiniň Baş sekretary aýtdy.
Maslahat topary
“Hemmeler üçin irki duýduryş” başlangyjy 2023-2027-nji ýyllar aralygynda möçberi 3,1 milliard dollar bolan başlangyç täze maksatlaýyn maýa goýumlaryny göz öňünde tutýar – bu bolsa geljek peýdalar bilen deňeşdirilende ýönekeý bir san bolup galýar. Bu, uýgunlaşma işleriniň maliýeleşdirilmesi üçin talap edilýän 50 milliard ABŞ dollarynyň az paýydyr (takmynan 6 göterimi). Ol betbagtçylyklaryň töwekgelçiligi barada bilimi ýokarlandyrmak, gözegçilik etmek we çak etmek, taýýarlygyň we çäreleriň görülmegini üpjün etmek, şeýle hem irki duýduryşlary köpçülige ýaýratmak ýaly ugurlary öz içine alar.
Ýeriň ýüzündäki her bir adamy goramak meýilnamasyny durmuşa geçirmek üçin birnäçe täze we eýýäm bar bolan innowasion maliýe çözgütleri zerurdyr. Bularyň arasynda Howa töwekgelçilikleriniň irki duýduryş ulgamlar boýunça başlangyçlar (CREWS), Ulgamlaýyn gözegçilik işlerini maliýeleşdirmek gaznasy (SOFF), Ýaşyl howa gaznasy (GCF) hem-de Uýgunlaşma gaznasy ýaly gaznalarynyň tizleşdirilen maýa goýum maksatnamalary, esasy Köptaraplaýyn ösüş banklary (MDB), şeýle hem irki duýduryşyň gymmaty zynjyryna gatnaşýanlaryň hemmesi üçin innowasion täze maliýe gurallary bar.
Maslahat toparynyň ýygnagynda köp howplar barada Irki duýduryş ulgamlarynyň (MHEWS) dört esasy komponentiniň gidişi ara alnyp maslahatlaşyldy:
Betbagtçylyklaryň töwekgelçiligi barada bilim we dolandyryş (374 million ABŞ dollary): howplar, gowşak taraplar we tendensiýalar barada bilimi ýokarlandyrmak üçin maglumatlary ýygnamaga we töwekgelçiliklere baha bermäge gönükdirilen. Halkara Meteorologiki Guramasynyň (HMG) goldawy bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini azaltmak bölümi tarapyndan ýolbaşçylyk edilýär.
Howplary ýüze çykarmak, gözegçilik etmek, derňemek we çak etmek (1,18 milliard ABŞ dollary). Howplara gözegçilik etmek we irki duýduryş hyzmatlaryny ösdürmek. HMG-niň ýolbaşçylygynda Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasy (BMGÖM), Birleşen Milletler Guramasynyň Bilim, Ylym we Medeniýet Guramasy (UNESCO) we Birleşen Milletler Guramasynyň Daşky Gurşaw Maksatnamasy (UNEP) tarapyndan goldanýar.
Paýlaşma we aragatnaşyk (550 million ABŞ dollary). Töwekgelçilikler barada maglumatlar hemmelere we mätäç bolan adamlara düşnükli we elýeterli görnüşde habar berilmeli. HEB tarapyndan ýolbaşçylyk edilýär we Halkara Gyzyl Haç Komiteti, BMGÖM we HMG tarapyndan goldanýar.
Taýýarlyk we çäre görmek (1 milliard ABŞ dollary): Milli we ýerli derejede çäre görmek mümkinçiliklerini döretmek.
Halkara Gyzyl Haç Komitetiň ýolbaşçylygynda Töwekgelçiliklere garşy öz wagtynda çäre görmek hyzmatdaşlygy (REAP), Ynsanperwerlik meselelerini utgaşdyrmak müdirligi (OCHA), BMG-niň Azyk we oba hojalygy guramasy (FAO) we Bütindünýä azyk maksatnamasy (WFP) tarapyndan goldanýar.
Başlangyjyň taryhy
Hemmeler üçin irki duýduryş başlangyjy (EW4All) BMG-niň Baş sekretary tarapyndan 2022-nji ýylyň noýabr aýynda Şarm El Şeýh şäherinde geçirilen COP27 maslahatynda resmi taýdan başlandy.
Bu başlangyç, 2027-nji ýylyň ahyryna çenli bütin dünýäde irki duýduryş ulgamlarynyň durmuşa geçirilmegini talap edýär.
“Hemmeler üçin irki duýduryş” taslamasyna HMG we BMG-niň Betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini azaltmak boýunça müdirligi bilelikde ýolbaşçylyk edýär. Ýerine ýetiriji hyzmatdaşlar: BMG-niň Azyk we oba hojalygy guramasy, Ynsanperwerlik meselelerini utgaşdyrmak müdirligi, Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasy, Birleşen Milletler Guramasynyň Daşky Gurşaw Maksatnamasy, Birleşen Milletler Guramasynyň Bilim, Ylym we Medeniýet Guramasy, Töwekgelçiliklere garşy öz wagtynda çäre görmek boýunça hyzmatdaşlygy we Bütindünýä azyk maksatnamasy.
Maslahat topary maksatlara ýetmek üçin alnyp barylýan proseslere gözegçilik eder we bu barada BMG-niň Baş sekretaryna hasabat berer, hem-de aşakdaky wezipeleri ýerine ýetirer:
(1) “Hemmeler üçin irki duýduryş” başlangyjyň maksatlaryna we wezipelerine laýyklykda onuň gidişine baha bermek.
(2) Syýasy we umumy tizlik döretmek we “Hemmeler üçin irki duýduryş” başlangyjyna goldaw bermek.
(3) Çeşmeleri herekete getirmek boýunça umumy maslahat bermek we
(4) Irki duýduryş ulgamlary bilen baglanyşykly ylmy we tehniki işlere gözegçilik etmek.
Ilkinji döwletler
BMG-niň Baş sekretary, ýurtlaryň birinji toparynyň döwlet we hökümet baştutanlaryna utgaşdyrylan we maksatlaýyn goldaw almak haýyşy bilen hat iberdi. Bu sanaw geljekde giňeldiler we bu aralykda BMG-niň beýleki ýurtlara berýän goldawy dowam etdiriler.
Aziýa we Ýuwaş umman: Bangladeş, Maldiw adalary, Nepal, Laos (Halk Demokratik Respublikasy), Kamboja, Kiribati, Samoa, Süleýman adalary, Fiji, Tonga
Afrika: Jibuti, Somali, Sudan, Çad, Komor adalary, Efiopiýa, Liberiýa, Madagaskar, Mawrikiý, Mozambik, Niger, Günorta Sudan, Uganda.
Latin Amerika we Karib: Gaýana, Gaiti, Barbados, Antigua-Barbuda, Gwatemala, Ekwador.
Merkezi Aziýa: Täjigistan
Maslahat toparyna agzalyk
Petteri Taalas, HMG-niň Baş sekretary
Mami Mizutori, BMG-niň Baş sekretarynyň betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini azaltmak boýunça ýörite wekili
Jagan Çapagein, Halkara Gyzyl Haç Komitetiniň Baş sekretary
Dorin Bogdan-Martin, HEG-niň Baş sekretary
Ýerine ýetiriji hyzmatdaşlar:
Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasy
Birleşen Milletler Guramasynyň Daşky gurşaw maksatnamasy
BMG-niň zenanlaryň meseleleri boýunça müdirligi
Ösüşi pes bolan ýurtlaryň, deňize çykalgasy bolmadyk ösýän ýurtlar we ösýän kiçi ada ýurtlaryň meseleleri boýunça ýokary wekiliň müdirligi (OHRLLS)
Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüşi Utgaşdyryş Müdirligi (UNDCO)
Birleşen Milletler Guramasynyň Ynsanperwerlik meselelerini utgaşdyrmak bölümi
Baş sekretaryň ýerine ýetiriji edarasy
Ýaşyl howa gaznasy
Microsoft
GSMA
Äýaçlandyryş Ösüş Forumy
Howanyň üýtgemegine garşy hereket etmek ulgamy
Baş sekretaryň ýaşlar maslahat topary
Afrika Ösüş Banky
COP 27-iň ýolbaşçylygy
COP 28-iň ýolbaşçylygy
1 of 5
Press reliz
30 March 2023
Türkmenistanda Durnukly ösüş maksatlaryny ara alyp maslahatlaşmak
Tegelek stol Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklar institutynda geçirildi we oňa institutyň işgärleri, BMG-niň düzümleýin edaralarynyň ýolbaşçylary we türkmen ýaşlary 2030-njy ýyla çenli Durnukly ösüş ugrunda Gün tertibiniň durmuşa geçirilişini gözden geçirmek üçin gatnaşdylar.
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklar institutynyň Halkara gatnaşyklar we diplomatiýa kafedrasynyň mugallymy Akmuhammet Jumagulyýewiň ýolbaşçylygyndaky geçirilen tegelek stola BMG-niň düzümleýin edaralarynyň ýolbaşçylary, şol sanda Türkmenistanda BSGG-niň wekili jenap Ýegor Zaýtsew, ÝUNFPA-niň Türkmenistandaky ýurt boýunça wekilhanasynyň başlygy hanym Aýna Seýitliýewa, BMGÖM-niň Türkmenistandaky Hemişelik wekiliniň orunbasary jenap Tomika Paowiç, ÝUNISEF-iň Türkmenistandaky wekiliniň orunbasary jenap Aleksandru Nartea, UNRCCA-iň başlygynyň orunbasary jenap Filip Saprykin, Türkmenistandaky HMG-niň ýurt boýunça bölüminiň başlygy Timur Dosmammedow we UNODC-niň Türkmenistanda ýurt boýunça bölüminiň maksatnamalar hünärmeni jenap Rustam Babaýew gatnaşdylar we ýurtda durnukly ösüş maksatlarynyň durmuşa geçirilmegi üçin möhüm bolan ähli ugurlarda gazanylan üstünlikler barada aýtdylar. Mundan başga-da, tegelek stoluň gatnaşyjylary, diňe bilelikdäki tagallalary tizleşdirmek arkaly 2030-njy ýyla çenli DÖM-na ýetip boljakdygyny bellediler.
BMG-niň wekilleri, şol sanda BMG-niň Adam hukuklary boýunça Ýokary Komissarynyň Merkezi Aziýa üçin sebitleýin bölüminiň maksatnamalar hünärmeni hanym Ýelena Butowa, BMGÖM-niň maksatnamalar bölüminiň başlygy jenap Röwşen Nurmuhammedow we ÝUNISEF-iň maksatnamalar hünärmeni jenap Nazar Mammadow hem institutyň Strategiki gözleg merkezinde DÖM-niň türkmen diplomatiýasynyň esasy ugurlary - energetika, suw baýlyklary we ekologiýa bilen aragatnaşygy barada çykyş etdiler.
Çäräniň ahyrynda BMG-niň Türkmenistandaky düzümleýin edaralarynyň wekilleri Türkmenistanyň Hökümetine ýurtda milli ösüşiň ileri tutulýan ugurlaryna we DÖM-na ýetmekde mundan beýläk-de goldaw bermäge taýýardyklaryny tassykladylar.
Giňişleýin maglumat üçin:
Çary Nurmuhammedow
BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjysynyň edarasy
BMG-niň utgaşdyryş işleri boýunça hünärmen
chary.nurmuhammedov@un.org
1 of 5
Soňky serişdeler
1 / 11
1 / 11