“Energetiki nukdaýnazarlar we uglewodorod ýataklaryny özleşdirmegiň täze tehnologiýalary" atly halkara ylmy-amaly maslahatyň çäginde “Elýeterli we arassa energiýa: ýaşlaryň nukdaýnazary” atly gyzykly maslahat geçirildi. Maslahata BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko we DÖM-iň ýaş ilçileri gatnaşdylar we Durnukly ösüş maksatlaryna (DÖM) ýetmekde arassa we elýeterli energiýanyň möhüm orny barada pikir alyşdylar. Şeýle hem maslahata dürli ugurlarda zähmet çekýän abraýly hünärmenler gatnaşdylar. Halkara Nebit we Gaz Uniwersitetiniň Wodorod Energiýasy Merkeziniň müdiri Hakberdi Hoşdurdyýew, BMG-niň Daşky Gurşaw Maksatnamasyndan (onlaýn) metanyň zyňyndylaryny azaltmak boýunça geňeşçi Megan Demeter we BMG-nyň Hemişelik utgaşdyryjysynyň edarasynyň ykdysatçysy Wladimir Waletka bu mesele boýunça gymmatly maglumatlary paýlaşdylar.  Ýaş gatnaşyjylar hem maslahata özleriniň täze pikirleri we garaýyşlary bilen paýlaşdylar: Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň talyby Ilýa Lurýew tebigy gazy adaty usullardan dört esse arzan çykarmagy mümkin edýän tehnologiýasy barada aýtdy. Öz innowasiýasy üçin ol 2022-nji ýylda Kazanda geçirilen Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň Ýaşlar Kongresinde "Nebit we gaz tehnologiýalary" kategoriýasynda "Iň oňat ylmy iş" baýragyna mynasyp boldy. DÖM-iň ilçileri Jepbarberdi Gurbanmyradow, Maral Allaberdyýewa, Şabibi Beşimowa, Saida Halmamatowa, Ýupar Egirjaýewa arassa we elýeterli energiýany ösdürmegiň ähmiýeti we onuň DÖM-e ýetmekde tutýan orny barada gürrüň berdiler. “Eger-de biz suw we energiýa bilen bagly birnäçe meseleleri çözmek islesek, onda bilelikde işlemeli. Suw we energiýa birsydyrgyn  işlemeli, sebäbi birine täsir edýän zat beýlekisine-de gönüden-göni täsir edýär " – diýip, DÖM 6 ilçisi Ýupar Egirjaýewa belledi. Maslahat dinamiki garaýyşlary we innowasion pikirleri döretdi, durnukly ösüşi üpjün etmekde arassa we elýeterli energiýanyň möhüm ornuny görkezdi. Şeýle hem, bu çäre bar bolan kynçylyklary ýeňip geçmek we arassa energiýanyň potensialyny durmuşa geçirmek üçin pudakara hyzmatdaşlygyň zerurdygyny görkezdi.

BMG-niň Türkmenistandaky Ösüş Maksatnamasy Global ekologiýa gaznasy (GEF) we BMG-niň Ösüş Maksatnamasy tarapyndan maliýeleşdirilýän hem-de Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi bilen bilelikde durmuşa geçirilýän “Türkmenistanda şäherleriň durnukly ösdürilişi: Aşgabatda we Awazada ýaşyl şäherleriň toplumlaýyn ösdürilişi” taslamasynyň çäklerinde “Awaza” Milli syýahatçylyk zolagynda ýerleşýän “Daýanç” Çagalar sagaldyş merkezinde Bütindünýä welosiped gününiň we Bütindünýä daşky gurşaw gününiň dabaraly bellenilmegi mynasybetli birnäçe çäreleri geçirdi. Şol çärelere BMG-niň Ösüş Maksatnamasynyň Türkmenistandaky Hemişelik wekili hanym Narine Saakýan, BMG-niň Ösüş Maksatnamasynyň Türkmenistandaky Hemişelik wekiliniň orunbasary jenap Tomisa Paowiç, Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň we Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň wekilleri gatnaşdy. Geçirilen ekologiýa ugurly çäreleriň çäklerinde BMG-niň Ösüş Maksatnamasy çagalar sagaldyş merkeziniň çäginde täze welosiped duralgasyny açdy we adamyň galdyrýan uglerodly yzyny azaltmaga mümkinçilik berýän ekologiýa taýdan arassa ulag serişdeleri bolan 14 sany welosipedi berdi. Tomisa Paowiç: “Biz ösüp gelýän ýaş nesliň arasynda “ýaşyl” ulaglary öňe sürmek bilen, diňe bir ulag serişdelerinden çykýan hapalaýjy maddalaryň zyňyndylaryny azaltman, eýsem sagdyn durmuş ýörelgesini hem wagyz edýäris, umumylyk duýgusyny terbiýeleýäris we durmuş babatyndaky böwetleri ýeňip geçmekde öz kömegimizi ýetirýäris. Başgaça aýtsak, biz adamlara şäherlerdäki ekologiýa meselelerini we klimatyň üýtgemegine garşy göreşmek babatyndaky meseleleri çözmek boýunça köpçülikleýin hereketler üçin umumylaşmaga şert döredýäris”. - diýip belledi. BMG-niň Ösüş Maksatnamasy “Daýanç” çagalar dynç alyş merkezinde dynç alýan çagalar üçin Bütindünýä Daşky gurşaw gününe bagyşlanyp guralan #BeatPlasticPollution atly global çäräniň çäklerinde bilim beriş sessiýasyny hem geçirdi. Bu çäre daşky gurşaw barada, şeýle hem klimatyň üýtgemegine garşy göreşmek babatyndaky bütindünýä tagallalarynda her bir adamyň planetanyň plastik bilen hapalanmagyna garşy edýän hereketleriniň uly ähmiýete eýedigi barada ýaşlaryň düşünjesini giňeltmeklige gönükdirildi. Ekologiýa barada bilim berýän çäreler BMG-niň Ösüş Maksatnamasynyň taslamasynyň hünärmenleri tarapyndan plastigiň planetamyza ýetirýän zyýanly täsiri barada eden çykyşlary öz içine aldy. Bu çykyşlarda ummanlary we deňizleri gorap saklamak meselelerine hem-de deňiz serişdelerinden rejeli peýdalanmak meselelerine aýratyn üns çekildi. Çäräniň resmi böleginden soňra Hazar deňziniň kenarynda sagdyn durmuş ýörelgesini öňe sürmek we çagalaryň daşky gurşaw, haýwanat we ösümlik dünýäleri baradaky bilimini giňeltmek maksady bilen sport çäreleri, çagalar üçin oýunlar, şekillendiriş sungaty we gipsden şekilleri ýasamak boýunça sapaklar guraldy. Hanym Saakýan we jenap Paowiç çagalar bilen olaryň geljegi baradaky meýilleri baradaky we olaryň saýlan ösüş ýolunyň klimatyň üýtgemegine garşy bütindünýä göreşine goşan goşandyna nädip täsir edip bilýändigi baradaky interaktiw gürrüňdeşligine gatnaşdylar. Hanym Narine Saakýan: “Çagalar bilen geljekki biliminiň we hünärleriniň meselelerini ara alyp maslahatlaşyp, ýaşlaryň mümkinçiliklerini giňeldýäris we olara geljekki işlere taýýarlyk görmäge kömek edýäris. Biz olary arzuw etmäge we öz maksadyna tarap tutanýerli gönükdirilmäge, dünýäni tanamaga, öz mümkinçiliklerini doly durmuşa geçirmäge ymtylmaga we klimatyň üýtgemegi bilen bagly global meseleleri çözmek babatda öz ýoluny tapmaga ruhlandyrmaly.” - diýip, Narine Saakýan belledi.

2023-nji ýylyň 3-nji maýynda "Halkara ulag-üstaşyr geçelgeleri: özara arabaglanyşyk we ösüş - 2023" atly ikinji Halkara maslahatyň we serginiň çäginde "Ulag durnukly ykdysadyýetiň, parahatçylygyň we durnuklylygyň binýady hökmünde: ýaşlaryň nukdaýnazary” tema boýunça maslahat geçirildi. Durnukly ykdysadyýeti, parahatçylygy we durnuklylygy ösdürmekde ulaglaryň orny barada pikir alyşda BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenkonyň, BMG-niň ÝYK-nyň ýerine ýetiriji sekretarynyň orunbasary Dmitriý Mariyasiniň we ABŞ-nyň Halkara ösüş boýunça agentligi (USAID) tarapyndan maliýeleşdirilýän taslamanyň ýurt dolandyryjysy Wepa Mälikgulyýewiň konseptual çykyşlaryndan soň türkmen ýaşlary, ýagny DÖM-iň ýaş ilçileri öz garaýyşlaryny beýan etdiler. Maslahatda çykyş edenler durnukly infrastrukturany gurmagyň, durnukly senagatlaşmagy ösdürmegiň we innowasiýalary işjeňleşdirmegiň durnukly ösüş maksatlaryna, esasan hem DÖM 9-a ýetmekde ulagyň möhüm orun tutýandygyny bellediler. Maslahatyň dowamynda jenap Şlapaçenko ykdysady we sosial ösüşi goldamak üçin durnukly ulag infrastrukturasyna maýa goýumlary artdyrmagyň zerurdygyny aýtdy. Şeýle hem, sesleriň eşidilmegi we pikirleriň göz öňünde tutulmagy üçin ýaşlary karar etmek işine çekmegiň möhümdigini aýtdy. Jenap Mariýasin ulag aragatnaşygyny kämilleşdirmek we netijeliligi ýokarlandyrmak üçin halkara hyzmatdaşlygynyň zerurdygyny aýtdy. Şeýle hem, ulag pudagyny özgertmek we durnukly ösüşi üpjün etmek üçin blokçeýn we emeli aň ýaly täze tehnologiýalaryň güýji barada belläp geçdi. DÖM-iň ilçileri ýaşlaryň durnukly ulag aragatnaşygynyň ösmeginde, howanyň üýtgemegine garşy göreşmekde hem-de parahatçylygyň we durnuklylygyň gazanylmagynda nähili goşant goşup biljekdikleri barada öz tejribeleri we pikirleri bilen paýlaşdylar. Olar ýaşlary ulag bilen baglanyşykly meselelere gatnaşmaga we durnukly çözgütleri goramaga höweslendirmek üçin bilimiň we habarlylygy ýokarlandyrmagyň möhümdigini aýtdylar.

Merjen Saparmyradowa Halkara Türkmen-Türk Uniwersitetini programma inženerçiligi we ulgam dolandyryşy hünäri bilen tamamlady. Merjen, tehnologiýa bilim we sanly çözgütleri işläp düzmekde aýal-gyzlaryň gatnaşygyny artdyrmak durnukly geljegi gurmakda möhüm rol oýnap biler diýip hasaplaýar. “Tehnologiýa her kimiň durmuşyna belli bir derejede täsir edýär. Tehniki inžener bolmak, hemişe täze başarnyklara eýe bolmak we bilimleri artdyrmak diýmekdir "-diýip Merjen belläp geçýär. "Inženerçilik ugrundaky akademiki bilimim we maglumat tehnologiýasy boýunça baý tejribäm, aýal-gyzlara tehnologiýany özleşdirmekde kömek etmek üçin innowasiýa taslamalary arkaly jemgyýetime kömek etmäge mümkinçilik berýär." Häzirki wagtda Merjen Sepgit atly web sahypasyny taýýarlaýar, onda zenanlaryň we gyzlaryň dünýädäki üstünlikleri we ýolda başdan geçirýän kynçylyklary barada ylham berýän hekaýalary ýerleşdiriler. Merjen: "Bu başlangyç aýal-gyzlaryň özlerine bolan ynamyny artdyrar we durmuşyň ähli ugurlaryna işjeň gatnaşmaga itergi berer diýip umyt edýärin". "Sepgit, hemmeler üçin durnukly we adalatly geljegi gurmagyň açary bolan gender deňligini we adam hukuklaryny öňe sürmäge gönükdirilendir." Geçen ýyl Mergen ABŞ-nyň Türkmenistandaky ilçihanasynyň goldawy bilen döredilen Türkmenistanyň zenanlar we gyzlar üçin ilkinji mugt bootkampy bolan “Launch Life Coding Bootcamp” -ny başlatdy we üstünlikli durmuşa geçirdi. Bu taslamanyň esasy maksady, gyzlara we zenanlara, esasanam iň ejiz toparlardan bolanlara, sanly sowatlylygy ýokarlandyrmak, iş mümkinçiligini we tehnologiýa pudagynda hünär derejesini ýokarlandyrmak arkaly sosial we ykdysady kynçylyklary ýeňip geçmekdir. Merjen: “Taslama başlanda, aýal-gyzlara okuw we ösüş arkaly sanly iş mümkinçilikleri barada bilim bermek isleýärdim. Maksadym, tehnologiýa has köp zenanlary çekmek üçin bilim arkaly oňyn üýtgeşmeleri öňe sürmek we Türkmenistanda şeýle möhüm başlangyçlary güýçlendirmek we dowam etdirmek "-diýdi. “Launch Life Coding” gatnaşyjylary alty aýlyk maksatnamanyň dowamynda web sahypalaryny we ykjam programmalary noldan ösdürmelidigi öwrendiler. Merjen maksatnama müdiri bolup işledi we aýal-gyzlaryň tehniki ukyplaryny ýokarlandyrmak üçin kodlaşdyrmak we programmirlemek sapaklaryny öwretdi, bu bolsa uzak möhletde maliýe durnuklylygyna we garaşsyzlygyna ýetmäge kömek eder. Netijede, taslama gatnaşyjylaryň 40%-i ýerli IT kompaniýalarynda işe başladylar we takmynan 30%-i IT bilimini dowam etdirdiler we düzümden daşary işläp düzüjiler hökmünde işleýän tehniki tejribelerine başladylar. Geçen ýyl, tehnologiýa taslamalaryny döretmek, innowasiýa ideýalaryny döretmek we 35 töweregi aýal-gyz üçin bilelikde işlemek üçin platforma bolup hyzmat eden, “Launch Life Coding” taslamasyna gatnaşyjylar Türkmenistanyň taryhynda ilkinji zenan hakatonynyň “DigiWomen STRIVE” gatnaşyjylary boldular. Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasy (BMGÖM) we ABŞ-nyň Türkmenistandaky ilçihanasy tarapyndan bilelikde gurnalan iki günlük sanly marafon, iş mümkinçilikleri we okuwlar arkaly gender deňligini we aýal-gyzlaryň ygtyýarlyklaryny ýokarlandyrmak üçin web sahypalaryny we programmalary ösdürmäge gönükdirildi. BMGÖM-iň gender taýdan deňligi öňe sürmek baradaky mandatyna laýyklykda, DigiWomen STRIVE hakatony aýal-gyzlara sanly başarnyklary artdyrmak, innowasiýa ideýalaryny döretmek we täze tehniki başarnyklary we zehinleri görkezmek üçin platforma üpjün etmegi we has köp zenan işläp düzüjileri IKT hünäri dowam etdirmäge çagyrmagy maksat edinýär. Merjen: “Bu waka meniň üçin bahasyna ýetip bolmajak tejribe boldy. Bu, kiçijik ädimlerimiň üstünliklere we uly maksatlara ýetip biljekdigimi görkezdi, bu bolsa maňa gaty möhüm bir iş edýändigime ynam döretdi "-diýip, möhüm taslamalarynyň netijelerinden hoşaldygyny görkezip, buýsançly ýylgyryş bilen belläp geçdi. “Çünki jemgyýetimizde STEM-de (Ylym, tehnologiýa, inžiniring, matematika) gyzlara we aýallara goldaw bermegi dowam etdirýändigimiz üçin, biz üýtgeşiklik gazanmak üçin olaryň kömegimize mätäçdigine düşünmelidiris. Her bir aýal-gyzyň bar bolan stereotipleri aradan aýyryp biljek we STEM-de karýera gazanmagy duýup bilmegi üçin amatly şert döretmek üçin halypalar, ýolbaşçylar, täsir edijiler we görelde boljaklar gerek." Zenanlar we erkekler üçin işleýän çözgütleri durmuşa geçirmekde Merjen köplenç aýal-gyzlary ösdürmek, bilim paýlaşmak, habardarlygy ýokarlandyrmak we STEM (ylym, tehnologiýa, inžiniring, matematika) pudagynda gender stereotipleri aradan aýyrmak üçin BMGÖM we UNICEF tarapyndan döredilen STEM4All platformasyny ulanýar. Bu platforma, aýal-gyzlaryň däp boýunça erkekleriň agdyklyk edýän hünärlerine girmeginiň öňüni alýan esasy päsgelçilikleri aýyrmak bilen STEM-de Ýewropada we Merkezi Aziýada aýal-gyzlaryň wekilçiligini ýokarlandyrmaga kömek edýär. “Bu çeşmäni gaty peýdaly hasaplaýaryn. Bu, beýleki ýurtlardan öwrenmek we dünýädäki aýal-gyzlaryň gender stereotiplerine nähili garşy durýandyklaryny we innowasiýa we ösüşe ägirt uly goşant goşýandygyny görmek üçin ajaýyp mümkinçilikdir "-diýip, şeýle-de adamlar sanly tehnologiýalaryň mümkinçiliklerinden deň derejede peýdalanmaklary üçin bu başlangyjyň durmuş möhümligini belläp geçdi. STEM-de gender deňligini we aýal-gyzlaryň hukuklaryny artdyrmak ugrundaky umumy tagallanyň häzirki tendensiýalary, jemgyýetiň täsirli netijelere ýetmek üçin täsirli çäreleri geçirmek islegini öz içine alýar. Şeýle-de bolsa, Merjen hemmeleri zenanlaryň we gyzlaryň köplenç erkekleriň agdyklyk edýän ýerlerinde ösmegine diňe bir kömek etmäge çagyrmaýar, eýsem görünýän netijelere ýetmek üçin aýgytly we tutanýerli hereket edýär. Merjeniň işi gyzlaryň durmuşyna, geljegine täsir edýär we umuman jemgyýetiň peýdasyna ähli mümkinçiliklerine ýetmek ukybyny ýokarlandyrýar. Ol has deňhukukly sanly döwri gurmagyň bir bölegi hökmünde innowasiýa we tehnologiýa hukuklaryna esaslanýan we gender taýdan çemeleşmäni üpjün etmek ugrundaky tagallalaryň başynda aýal liderleriň hataryndadyr. Merjeniň täsirli işiniň netijeleri zenanlaryň ösüşine päsgel berýän stereotipleriň ýok edilmegine goşant goşýar. Onuň hekaýasy beýlekileri ruhlandyrýar we hemmeler üçin has innowasiýa, inklýuziw we deňhukukly sanly geljege, sanly gender bölünişiginden üstün çykyljak we hiç kimiň yzynda galmajak geljege umyt döredýär.