Higher-income areas usually lie in cooler, greener neighbourhoods, so the hottest districts are often the poorest – adding to social inequality. In the city of Bandung, Indonesia, for example, a study shows that there can be temperature differences of up to 7°C between the hottest and coolest parts of town.Future prospects for the region will depend critically on the progress of climate change. Under a high-emissions scenario, we project that extreme heat will be more frequent, intense and widespread — what were once occasional events will become seasonal or even year-round phenomena. Rising temperatures also affect other parts of the Earth’s ecosystem – notably glacial melt. Warming in the Arctic can influence weather, precipitation and glacial behaviour across Central and South Asia. Globally, this century, glaciers have lost about 5 per cent of their volume. By 2060, under a high-emissions scenario, the Islamic Republic of Iran, Mongolia, Myanmar, Türkiye and Uzbekistan could lose more than 70 per cent of their glacier mass. These phenomena also add to sea-level rise, raising existential risks for some countries in the Pacific.To tackle these challenges, countries will meet this week at the United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific to consider opportunities to integrate heat risk into early warning systems and development planning. The key priority is to move from reactive heat risk management to long-term, science-informed strategies. Policy actions are needed at local, national, regional and global levels. This is the International Year of Glacial Preservation, which offers a critical opportunity for collective action. At the local level, nature-based solutions such as trees lining streets, urban parks, green roofs and wetland conservation help lower urban temperatures. These measures can increase shade, promote evapotranspiration and act as heat sinks, reducing heat island effects. Vegetation and tree canopies can reduce peak summer temperatures by up to 5°C. While effects vary by vegetation type and density, green roofs and walls in Singapore, for example, have been shown to reduce surface temperatures by up to 17°C and ambient air temperatures by as much as 5°C.Countries in Asia and the Pacific can significantly reduce heat-related illness, mortality and disruptions to livelihoods by building heat-ready, multi-hazard early warning systems. Expanding heat-health warning systems in just 57 countries could save approximately 100,000 lives each year.To support countries, ESCAP plans to scale-up climate-responsive and inclusive social protection schemes that include technical support for heat-specific social protection provisions that ensure heat readiness, along with income and non-income support, especially for the poor living in densely populated urban areas. Additionally, recognizing the benefits of nature-based solutions, our efforts can strengthen collaboration among national governments, municipalities and local communities to create green, cooling cross-border corridors.These passages can chill the air, reduce surface temperatures and provide buffers against desertification, land degradation, drought and sand and dust storms.Finally, we must push the use of innovative space solutions to strengthen heat preparedness in early warning systems. Despite the proven benefits of early warning systems, coverage remains incomplete. Only 54 per cent of global meteorological services issue warnings for extreme temperatures, and even fewer provide alerts for heatwaves or thermal stress. In Nepal, for example, a community survey revealed that about three-quarters of respondents from vulnerable groups had not received any heat alerts.ESCAP can leverage existing cooperation to share Earth observation data and technical expertise for mapping and monitoring heat exposure and city vulnerability to urban heat island effects. This information enables greater precision in forecasting and quantifying heat risk, as well as for issuing timely heat alerts.The Asia-Pacific region has considerable experience in managing cascading disasters. But the rising threat of extreme heat adds a new level of urgency. Every country needs to act now to meet the scale of this evolving disaster risk landscape and to turbocharge regional cooperation. ESCAP stands ready to support countries in these endeavours – as we prepare for an ever-hotter world. Armida Salsiah Alisjahbana, Under-Secretary-General of the United Nations and Executive Secretary of the Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (ESCAP)

Ženewa, 2025-nji ýylyň 18-nji noýabry – BMG-niň Daşky gurşaw maksatnamasy (ÝUNEP) tarapyndan geçirilýän Hazar deňziniň deňiz gurşawyny goramak boýunça Tähran konwensiýasy diýlip atlandyrylýan Çarçuwaly Konwensiýanyň çäginde şu gün güýje girýän täze protokola laýyklykda Hazar deňziniň töwereginde meýilleşdirilýän täze esasy infrastruktura serhetara daşky gurşaw standartlaryna laýyk gelmek üçin kanuny taýdan talap ediler.Islendik Hazarýaka döwletiň haýyşy boýunça Daşky gurşawa täsiri bahalandyrmak boýunça protokol, başga bir döwletde esasy infrastruktura taslamalarynyň başlamazdan öň mümkin bolan täsirleriniň bahalandyrylmagyny talap eder. Gatnaşýan infrastruktura görnüşlerine ulag, nebit we gaz çykarmak, syýahatçylyk we şäher gurluşygy girýär. Mysal üçin, täze awtoýollar, esasy nebiti gaýtadan işleýän zawodlar we elektrik stansiýalary, turbageçirijiler, uly bentler we agyz suwundan başga suw serişdeleriniň esasy geçirijileri - bularyň hemmesi Protokolyň çägine girýär.Täsirleri ýetirip biljek döwlet tarapyndan resmi isleg bildirilen ýagdaýynda, daşky gurşawa täsir seljerme işi geçirilýär we onuň netijeleri jemgyýete hödürlener. Bahalandyrmalar milli derejede ýerine ýetiriler we Hazaryň deňiz gurşawyny — suw derejesiniň üýtgemelerini hem-de gury ýerden gidýän hapalanmalary — öz içine alar. Ondan soň, täze infrastruktura taslamasynyň dowam etdirilmegi üçin täsir edýän döwletiň degişli rugsady talap ediler.Hazar sebiti Ýewropa bilen Aziýanyň arasyndaky möhüm söwda ugrudyr we bu sebitiň infrastruktura ösüşi güýçli depgin bilen artýar. Meselem, 2014–2024 ýyllar aralygynda ÝB-nyň Hytaýdan importy iki esse artdy, eksport bolsa 47% ýokarlanmak bilen, serhetara ekologiki howpsuzlygyň möhümdigini görkezýär.“Bu gün Hazar deňzini goramakda möhüm ädim boldy” diýip, ÝUNEP-iň Ýewropa sebitiniň direktory Arnold Kreilhuber aýtdy. “Bu Protokol arkaly kenarýaka ýurtlar ykdysady ösüş bilen daşky gurşawy goramagyň deňagramly bolmalydygyny aýdyň görkezýärler — şu maksada ýetmekde döwletleriň arasyndaky hyzmatdaşlyk iň möhüm ugry bolup durýar.”Eger kenarýaka döwlet tarapyndan bilelikdäki bahalandyrma tertibi işjeňleşdirilse, Tähran Konwensiýasynyň sekretariatynyň roly maglumat alyşygyny üpjün etmekde, hasabat taýýarlamakda we hyzmatdaşlygy hem-de tehniki goldawy ösdürmekde bolar.Hazarýaka sebiti ykdysady taýdan çalt ösýän mahaly, Protokol sebiti täsirleriň bahalandyrylmagy boýunça halkara tejribesine laýyk getirýär we mümkin bolan serhetüsti töwekgelçilikleriň karar kabul etmek prosesinde irki döwürde anyklanylmagyny we çözülmegini üpjün edýär.Daşky gurşawa täsirleriň serhetüsti kontekstde bahalandyrylmagy baradaky Protokol Hazar deňziniň deňiz gurşawyny goramak boýunça Çarçuwaly Konwensiýanyň çäklerinde Hazary goramak üçin döredilen dördünji protokoldyr. 2011-nji ýylda kenarýaka döwletler nebitiň hapalanmagy bilen baglanyşykly wakalara garşy göreşde sebitleýin taýýarlyk, jogap bermek we hyzmatdaşlyk baradaky Protokoly (Aktaw Protokoly) kabul etdiler. 2012-nji ýylda Hazar deňziniň gury ýer çeşmelerinden we işlerinden hapalanmagy goramak baradaky Protokol (Moskwa Protokoly) kabul edildi. Biodürlüligi gorap saklamak baradaky Protokol (Aşgabat Protokoly) kenarýaka döwletler tarapyndan 2014-nji ýylda kabul edildi. Häzirki wagtda bäşinji protokol boýunça gözegçilik, bahalandyrma we maglumat alyşygyna degişli duşuşyklar geçirilýär.REDAKTORLAR ÜÇIN BELLIKLERTähran Konwensiýasy baradaHazar deňziniň deňiz gurşawyny goramak boýunça Çarçuwaly Konwensiýanyň Sekretariaty, şeýle hem Tähran Konwensiýasy diýlip atlandyrylýar, ÝUNEP tarapyndan wagtlaýynça üpjün edilýär. Konwensiýa Hazar deňzini we onuň deňiz gurşawyny goramagy, şeýle hem umumy talaplary we institutsional mehanizmleri kesgitlemek arkaly onuň durnukly ösüşini üpjün etmegi maksat edinýän dolandyryş çarçuwasydyr. Oňa bäş Hazarýaka döwleti - Azerbaýjan Respublikasy, Eýran Yslam Respublikasy, Gazagystan Respublikasy, Russiýa Federasiýasy we Türkmenistan gol çekdi.BMG-niň Daşky gurşaw maksatnamasy baradaBMG-niň Daşky gurşaw maksatnamasy daşky gurşaw boýunça öňdebaryjy guramadyr. Ol geljekki nesilleriň ýaşaýyş hiline zyýan ýetirmezden, milletleri we halklary öz ýaşaýyş hilini ýokarlandyrmaga ylhamlandyrmak, maglumat bermek we mümkinçilik döretmek arkaly daşky gurşawa ideg etmekde liderlik edýär we hyzmatdaşlygy höweslendirýär.Has giňişleýin maglumat we söhbetdeşlikleri guramak üçin:Alehandro Laguna, ÝUNEP-iň Ýewropa boýunça aragatnaşyk bölüminiň başlygy

 Maslahata Türkmenistanyň maliýe we ykdysadyýet ministri Mämmetguly Astanagulyýew ýolbaşçylyk etdi, oňa ýokary derejeli döwlet wekilleri we BMG-niň ýurt boýunça topary gatnaşdy. Açylyş çykyşynda BMG-niň Türkmenistandaky hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko Hökümetiň BMG ulgamy bilen ýakyn hyzmatdaşlygyna minnetdarlyk bildirip, bu maksatnamalaryň 2026–2030-njy ýyllar üçin BMG–Türkmenistan Durnukly ösüş ugrundaky hyzmatdaşlygyň çarçuwaly Maksatnamasynyň möhüm serişdeleri bolup durýandygyny belledi.“Bilelikdäki maksatnamalar diňe bir taslama däl – olar döwlet edaralarynyň, BMG guramalarynyň, raýat jemgyýetiniň hem-de hususy pudagyň tagallalaryny birleşdirýän hyzmatdaşlyk mehanizmleridir. Olar milli DÖM görkeziji maksatlaryna ýetmäge, sebitdäki arabaglanyşygy güýçlendirmäge, adam mümkinçiliklerini ösdürmäge we howanyň üýtgemegi boýunça durnuklylygy ýokarlandyrmaga ýardam eder” diýip, Şlapaçenko aýtdy.Komissiýa häzirki wagtda işlenip taýýarlanylýan dört möhüm ugur boýunça bilelikdäki maksatnamalary gözden geçirdi:Ýaşlar, parahatçylyk we howpsuzlyk – durnukly parahatçylygy we ösüşi ilerletmek üçin ýetginjekleriň we ýaşlaryň mümkinçiliklerini giňeltmek.Sanly dolandyryş – döwlet dolandyryşynyň açyklygyny we netijeliligini ýokarlandyrmak üçin döwrebap tehnologiýalary ornaşdyrmak.Ýaşyl energetika geçişini goldamak – gaýtadan dikeldilýän energiýa çözgütlerini we durnukly energiýa tejribelerini öňe sürmek.Metan zyňyndylaryny azaltmak – Taraplaryň 28-nji maslahatynda kabul edilen Global Metan başlangyjy boýunça Türkmenistanyň borçnamalaryny goldamak. Bu maksatnamalar Türkmenistanyň milli ösüş ileri tutmalaryny we halkara borçnamalaryny, ähli pudaklarda durnukly ösüş ýörelgelerini birleşdirýär. BMG we Hökümet maksatnamalaryň taslamalaryny 2025-nji ýylyň ahyryna çenli tamamlamak hem-de 2026-njy ýylda ýerine ýetirilişine başlamak boýunça işleri dowam etdirmek barada ylalaşdy. Milli bilelikdäki maliýeleşdirme halkara hyzmatdaşlar tarapyndan goşmaça serişdeleri çekmekde möhüm ähmiýete eýe bolar.Duşuşyk bu başlangyçlara taýýarlyk görmegi çaltlandyrmak boýunça umumy borçnama bilen tamamlandy, bu bolsa Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek we deňze çykalgasy bolmadyk ösýän ýurtlar boýunça 2024–2034-nji ýyllar üçin Awaza hereket meýilmanasyny durmuşa geçirmek üçin amaly gurallar bolup hyzmat eder.BMG bu başlangyçlary öňe sürmekde Türkmenistanyň ygtybarly hyzmatdaşy bolmagynda galýar. Bilelikde biz ýurt we sebit üçin möhüm netijeleri gazanyp bileris.

 Maslahaty daşary işler ministriniň orunbasary Mähri Bäşimowa, BMG-niň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapçenko we UNICEF-niň Türkmenistandaky wekili Jalpa Ratna açdylar. Olar çykyşlarynda Türkmenistan tarapyndan 2023-nji ýyldaky Umumy döwürleýin synyň teklipleriniň, Maýyplygy bolan adamlaryň hukuklary baradaky Konwensiýanyň we 2030-njy ýyla çenli Durnukly ösüş boýunça Gün tertibiniň ýerine ýetirilmegine ygrarlydygyny tassyklaýyp, “hiç kimi yzda goýmazlyk” ýörelgesiniň ähmiýetini nygtadylar. “Bu günki gepleşik borçnamalary hakyky netijelere öwürmek ugrunda möhüm ädimdir. Türkmenistanyň hökümeti, BMG edaralary, maýyplygy bolan adamlary goldaýan guramalar we ösüş boýunça hyzmatdaşlar bilelikde – her bir adamyň mertebesi, mümkinçiligi we hukuklary üpjün edilýän inkýuziw jemgyýeti döredip biler” diýip, BMG-niň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapçenko belledi.Maslahata BMG-niň Maýyplygy bolan adamlaryň hukuklary boýunça komitetiniň agzasy Markus Şefer (onlaýn), Umumy döwürleýin syn boýunça sebitleýin geňeşçi Pawlo Byalyk, şeýle hem halkara inklýuziýa bilermenleri Dilmurad Ýusupow we Ýanina Arsenýewa gatnaşdylar. Tegelek stoluň möhüm pursady – ýörite Olimpiýa, Maýyplygy bolan adamlar üçin goldaw merkezi, Maýyplygy bolana adamlaryň merkezi sport kluby, Kerler we Körler jemgyýeti hem-de “Ýenme” ýaly milli jemgyýetçilik guramalarynyň işleriniň we tejribeleriniň tanyşdyrylyşydy.  “Türkmenistanda, bu garaýyş inklýuziw bilimi giňeltmek, maýyplygy bolanl adamlara degişli saglygy goraýyş we sosial hyzmatlary güýçlendirmek, şeýle hem jemgyýetçilik gatnaşyklary we sport arkaly inklýuziwligi ösdürmek, biziň bilelikdäki tagallalarymyz arkaly durmuşa geçýär” diýip, ÝUNISEF-iň wekili Jalpa Ratna nygtady.Çärä gatnaşyjylara maýyplygy bolan adamlaryň hukuklaryna degişli, hökümet tarapyndan goldanylan Umumy döwürleýin synyň teklipleri barada maglumat berildi hem-de maýyplygy bolan adamlaryň inklýuziýasyny üpjün edýän milli strategiýany işläp düzmek boýunça indiki ädimler ara alnyp maslahatlaşyldy. “Dünýäniň köp ýurtlary konwensiýa goşuldy, ýöne bu diňe ilkinji ädimdir. Esasy zat – şol borçnamalary milli derejede kanunçylyk özgertmeleri, giň gerimli strategiýalar we anyk hereket meýilnamalary arkaly durmuşa geçirmekdir. Türkmenistan tarapyndan Umumy döwürleýin synyň çäginde kanunlary gözden geçirmek we ýerine ýetiriliş çärelerini işläp taýýarlamak boýunça alnyp barylýan işler öwgä mynasypdyr we halkara ülňülerine laýyklykda maýyplygy bolan adamlaryň hukuklaryny öňe sürmäge bolan hakyky ygrarlylygy görkezýär” diýip, doktor Şeffer nygtady.Bu tegelek stol, 2026–2030-njy ýyllar üçin täze kabul edilen BMG-niň Durnukly ösüş boýunça hyzmatdaşlyk çarçuwasynyň çäginde, ähli ugurlarda maýyplygy bolan adamlaryň inklýuziýasyny ileri tutýan Türkmenistanyň borçnamalaryna laýyklykda geçirildi.