Soňky
Waka
11 awgust 2025
Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça BMG-niň Üçünji Maslahaty indiki onýyllyk üçin taryhy borçnamalar bilen tamamlandy
Has köp öwrenme
Press reliz
08 awgust 2025
Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça BMG-niň Üçünji Maslahaty Awaza Hereket Meýilnamasynyň tassyklanmagy we Awaza Syýasy Jarnamanyň kabul edilmegi bilen tamamlandy
Has köp öwrenme
Press reliz
07 awgust 2025
Aýlaw ykdysadyýeti deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar üçin täze mümkinçilikleri açýar
Has köp öwrenme
Soňky
Durnukly ösüşüň maksatlary Türkmenistanda
Durnukly Ösüş Maksatlary global derejede garyplygy ýok edip, ýer ýüzüniň daşky gurşawyny gorap we ähli ýerde adamlaryň parahatçylykda we abadançylykda ýaşamagyny üpjün etmek üçin işleri geçirmäge çagyrýar. Bu bolsa BMG-nyň Türkmenistandaky maksatlary bolup durýar.
Press reliz
08 awgust 2025
Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça BMG-niň Üçünji Maslahaty Awaza Hereket Meýilnamasynyň tassyklanmagy we Awaza Syýasy Jarnamanyň kabul edilmegi bilen tamamlandy
“Hyzmatdaşlyk arkaly ösüşi öňe sürmek” şygarynyň astynda geçirilen dört günlük maslahatda döwlet Baştutanlary, BMG-niň ýokary derejeli wekilleri, ösüş boýunça hyzmatdaşlar we hususy sektoryň ýolbaşçylary gatnaşdylar. Olar deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ýokary söwda çykdajylary, infrastruktura ýetmezçiligi we howanyň üýtgemegine garşy goragsyzlyk ýaly aýratyn kynçylyklary ara alyp maslahatlaşdylar hem-de Awaza Hereket Meýilnamasy arkaly öňe ýol açýan täze strategiýany kabul etdiler.Maslahatyň esasy netijeleri1. Awaza Hereket Meýilnamasynyň tassyklanmagy we Awaza Syýasy Jarnamanyň kabul edilmegiAwaza Syýasy Jarnamasy tranzit elýeterliligini gowulandyrmak, sanly öwrülişigi güýçlendirmek we howanyň durnuklylygyny artdyrmak boýunça umumy garaýyşy kesgitleýär. Ol Awaza Hereket Meýilnamasyna esaslanyp, bäş ileri tutulýan ugra ünsi jemleýär:gurluşlaýyn ykdysady öwrülişik;söwda we sebitleýin integrasiýa;ulag we infrastrukturanyň ösüşi;howa şertlerine uýgunlaşmak we tebigy betbagtçylyk howpuny azaltmak;maliýeleşdirmägi we hyzmatdaşlygy mobilizirlemek.2. Ählumumy jebisligiň güýçlendirilmegiJarnamada köpugurly ösüş banklarynyň maýa goýumlarynyň artdyrylmagyna, Günorta–Günorta hyzmatdaşlygynyň çuňlaşdyrylmagyna we deňze çyklagasy bolmadyk ýurtlaryň zerurlyklarynyň dünýä söwda hem-de howa meýilnamalaryna has ýakynlaşdyrmaga çagyrylýar.3. Durmuşa geçirmek we jogapkärçilikBMG ulgamy, iň az ösen döwletler, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler we kiçi ada döwletleri boýunça Ýokary wekiliniň edarasy (UNOHRLLS) tarapyndan ýolbaşçylyk edilip, ýerine ýetirilişi utgaşdyrar. Bu ýerde ýurtlaryň eýeçiligi, netijelere esaslanan gözegçilik we jogapkärçilik esasy orny eýeleýär.Baş sekretaryň orunbasary we Ösüş derejesi pes ýurtlar, Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar hem-de Kiçi ada döwletleri boýunça Ýokary wekili Rabab Fatima şeýle diýdi: “Awaza Jarnamasy öwrülişik nokady bolup hyzmat edýär. Bu diňe sözler däl-de, hereketleriň meýilnamasydyr. Infrastruktura, söwda ýeňillikleri we howa durnuklylygyna gönükdirilen maýa goýumlary bilen biz deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň mümkinçiliklerini açyp, hiç kimiň yza galmazlygyny üpjün edip bileris”.“BMG bu ýerine ýetiriliş onýyllygyna goldaw bermäge taýýar", – diýip, ol belledi.Türkmenistanyň goşandyKabul edýän ýurt hökmünde Türkmenistan maslahatyň maksatlaryna laýyk gelýän birnäçe innowasiýa we geljegi uly başlangyçlary hödürlemek bilen möhüm goşant goşdy:Geljegiň medisinasy boýunça halkara hyzmatdaşlyk başlangyjy – saglyk we lukmançylyk innowasiýalarynda halkara ylmy hyzmatdaşlygy ösdürmek;Durnukly ulag elýeterliligi boýunça Ählumumy atlas –tranzit ösüşinde maglumatlara esaslanan syýasat düzmek üçin 2023-nji ýylda Dubaýda geçirilen COP28-de işe girizildi;Ählumumy Wodorod Energiýa Geçiş Maksatnamasy (2030–2040) – deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ýaşyl energiýa geçişine işjeň gatnaşygyny üpjün etmek üçin;Azyk dolanşygyny üpjün edýän aýlaw ykdysadyýet başlangyjy – serişdeleri netijeli ulanmak, durnukly önümçiligi we sarp etmegi öňe sürýän aýlaw ykdysadyýete geçmek üçin global maksatnama.Hazar ekologiýa başlangyjy – Hazaryň ekologik we ykdysady kynçylyklaryny çözmek üçin ilkinji gezek BMG Baş Assambleýasynyň 78-nji sessiýasynda teklip edildi;BMG-niň Aral deňzi basseýni boýunça Maksatnamasyna güýçlendirilen goldaw – Baş Assambleýanyň kararlary bilen berkidilen;BMG-niň öňüni alyş diplomatiýasy pudagyndaky potensialyndan peýdalanyp, halkara hukugy we köptaraplaýyn diplomatiýa arkaly suw dawalarynyň çözülmegine ýardam bermek.Türkmenistanyň Hemişelik Bitaraplygynyň 30 ýyllygyna we BMG-niň 80 ýyllygyna bagyşlanan 2025-nji ýylyň Halkara Parahatçylyk we Ynanyşmak ýyly hökmünde goldamakTürkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy, Türkmenistanyň Halkynyň Milli Lideri hormatly Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow: “Türkmenistan üçin deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň geljegi üçin wajyp bolan bu ähmiýetli maslahaty kabul etmek uly mertebedir: - diýdi.Şeýle hem, ol: “Awaza Jarnamasy biziň hyzmatdaşlyk we ösüş boýunça umumy garaýşymyzy görkezýär. Tranzit ýurtlary, ösüş boýunça hyzmatdaşlary we hususy sektory bilelikde hereket edip, geografik çäklendirmeleri ýeňip, halklarymyzyň abadançylygyny üpjün edip bileris”, – diýip belledi.Indiki ädimlerBMG Baş Assambleýasynyň ýokary derejeli hepdesinde her ýyl Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ministrler derejesindäki duşuşyklary geçirilip, ýerine ýetirilişe baha berler;2025-nji ýylda Braziliýada geçiriljek COP30 howa maslahatynda we şol ýylyň oktýabrynda Ženewada geçiriljek UNCTAD XVI maslahatynda Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň meselelerini öňe sürmek üçin mümkinçilikler bolar;2027-nji ýylda Gyrgyz Respublikasynda geçiriljek Ikinji Ählumumy Dag Maslahatynda Dag sebitlerini ösdürmek üçin bäş ýyllyk hereket meýilnamasynyň çäklerinde Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň aýratyn kynçylyklaryna bagyşlanar;Sebitleýin ykdysady komissiýalaryň ýolbaşçylygynda her iki ýylda sebitleýin synlar;Awaza Hereket Meýilnamasynyň bäş ýyllyk ara syny.Redaktoryň belligiAwaza Syýasy Jarnamasy we Awaza Hereket Meýilnamasy doly görnüşde maslahatyň resmi web sahypasynda elýeterlidir.Maslahat baradaDeňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça Birleşen Milletler Guramasynyň Üçünji Maslahaty on ýylda bir gezek geçirilýär. Bu çäre geografiýa taýdan izolirlenen 32 ýurduň ösüşini goldamak üçin halkara goldawyny mobilizirlemäge mümkinçilik berýär. Türkmenistanda geçirilýän bu maslahat Awaza Hereket Meýilnamasyny durmuşa geçirmegi we 2034-nji ýyla çenli durnukly ösüşi çaltlaşdyrmagy maksat edinýär.Goşmaça maglumat:Web sahypa: https://www.un.org/en/landlockedMaksatnama: https://www.un.org/en/landlocked/programmeGöni ýaýlym (resmi maksatnama): UN WebTVLLDC3 mobil goşundysy: https://www.un.org/en/landlocked/lldc3-appWajyp resminamalar: https://www.un.org/en/landlocked/documents Sosial ulgamlar arkaly täzelikleri yzarlamak:Haştaglar: #LLDC3, #LockedOut, #ProgressThroughPartnershipsFacebook: UN-OHRLLS, United Nations, GlobalGoalsUNX (öňki Twitter): @UNOHRLLS, @USGRabab_UN, @UN, @GlobalGoalsUNInstagram: @unohrllsLinkedIn: UN-OHRLLSMedia bilen habarlaşmak:Meý Yaakub | Maslahatyň metbugat sekretary, UNOHRLLS-niň maglumat bölüminiň ýolbaşçysy | yaacoubm@un.orgSitembile Siziba | maglumat boýunça hünärmen, UNOHRLLS | Sithembile.siziba@un.orgAleksandra del Kastello | maglumat boýunça hünärmen, BMG-niň Global aragatnaşyklar departamenti | alexandra.delcastello@un.org
1 of 5
Press reliz
07 awgust 2025
Youth Forum at LLDC3 Highlights Young People as Key Drivers of Sustainable Development
The Forum served as a dynamic platform for youth to voice their concerns, share innovative ideas, and present policy recommendations aimed at addressing the unique challenges facing LLDCs—from limited access to global markets and digital divides to the impacts of climate change and barriers to employment.Throughout the two-day programme, youth delegates participated in thematic breakout sessions on:Education and skills developmentEmployment and entrepreneurshipClimate action and disaster risk reductionDigital access and innovationThese sessions fostered peer-to-peer learning, allowed youth to exchange experiences, and resulted in concrete recommendations for action at national, regional, and global levels. Discussions culminated in the presentation of a Youth Declaration, articulating the collective vision, priorities, and demands of LLDC youth to be considered by LLDC3 policymakers. As part of the programme, the Youth Side Event hosted by Turkmenistan brought together four UN Resident Coordinators—from Chad, North Macedonia, Paraguay, and Uzbekistan—who shared valuable experiences and good practices from their respective countries in supporting youth-led initiatives, strengthening youth policies, and investing in future leadership. The event also featured a special video message from Mr. Felipe Paullier, Assistant Secretary-General for Youth Affairs, who encouraged young people to stay actively engaged and urged policymakers to meaningfully include youth voices at every stage of decision-making. The engagement of SDG Ambassadors from Turkmenistan added a valuable dimension to the Forum. These young changemakers supported discussions, mobilized youth participation, and shared insights grounded in their experiences with local advocacy and community development. As part of a national initiative, the SDG Ambassadors are youth leaders selected for their commitment to promoting the Sustainable Development Goals (SDGs) across Turkmenistan. Their involvement demonstrated how empowering youth at the local level can meaningfully contribute to global development dialogues. The Youth Forum reaffirmed the commitment of the United Nations and its partners to place young people at the forefront of building a more inclusive, sustainable, and resilient future for LLDCs.In Turkmenistan, the UN continues to support youth empowerment through a range of initiatives, including the Young SDG Ambassadors programme— all aimed at strengthening the role of young people in national and global development.The SDG Ambassadors programme is an initiative of UN Turkmenistan, launched in 2019.
You can learn more here: https://turkmenistan.un.org/en
You can learn more here: https://turkmenistan.un.org/en
1 of 5
Press reliz
07 awgust 2025
Aýlaw ykdysadyýeti deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar üçin täze mümkinçilikleri açýar
“Deňiz çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlarda aýlaw ykdysadyýetine geçmek: BMG-niň Aýlaw ykdysadyýetine geçiş boýunça Global Çarçuwaly Maksatnamasyna eltýän ýollary” atly çäre Türkmenistanyň Maliýe we Ykdysadyýet ministrligi hem-de BMG-niň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysynyň edarasy tarapyndan bilelikde gurnaldy. Oňa hökümet wekilleri, halkara guramalar, ösüş banklary, alymlar we hususy pudagyň ýolbaşçylary gatnaşdylar. Gurluş kynçylyklar üçin aýlaw çözüwlerBMG-niň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko çärede çykyş edip, Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ýüzbe-ýüz bolýan gurluş kynçylyklaryny çözmek üçin aýlaw ykdysadyýetiniň aýratyn möhümdigini belledi.Ol: “Aýlaw ykdysadyýeti diňe bir daşky gurşawa ýetirýän täsirini azaltmak bilen çäklenmän, täze ykdysady mümkinçilikleri döredýär, innowasiýalary höweslendirýär we çydamlylygy güýçlendirýär. Deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlar üçin bu ykdysadyýeti dürlüleşdirmäge, tebigy serişdeleriň çykarylyşyna garaşlylygy azaltmaga we durnukly üpjünçilik zynjyrlaryny döretmäge güýçli itergi bolup biler” – diýip belledi.Şeýle hem jenap Şlapaçenko, BMG-niň Hökümet bilen hyzmatdaşlygyň çarçuwaly maksatnamasynyň çäginde Türkmenistandaky BMG ulgamynyň ýaşyl ösüşi, durnukly infrastrukturany we inklýuziw ykdysady özgerişleri ösdürýändigini aýtdy. BMG – Hususy pudak hyzmatdaşlyk platformasy arkaly Türkmenistandaky işewürlik pudagynda hem aýlaw tejribeleriniň ornaşdyrylmagyna goldaw berilýär. Jenap Şlapaçenko oba hojalyk we dokma galyndylarynyň kagyz önümçiliginde ulanylmagyny, anyk ekerançylyk tehnologiýalaryny we täze şäher ösüş taslamalarynda hapa suwlaryň gaýtadan işlenilmegini mysal hökmünde getirdi.“Biz hususy pudak kärhanalary we döwlet edaralarynyň arasynda aýlaw ykdysadyýeti ýörelgeleriniň ornaşdyrylmagyny höweslendirmegi we goldamagy dowam etdireris, sebäbi olar 2030 Gün tertibiniň we Durnukly Ösüş Maksatlarynyň durmuşa geçirilmegini çaltlandyrmakda möhüm orny eýeleýärler” – diýip, ol belledi. Syýasy çarçuwalar we hyzmatdaşlykÇekişmeler, Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlarda aýlaw ykdysadyýetiniň modellerini ornaşdyrmak üçin zerur bolan syýasy çäreler we höweslendirmeler, şol sanda galyndy dolandyryşy, döwlet satyn alyşlary, söwda, innowasiýalar we üpjünçilik zynjyrynyň yzarlanylmagy boýunça meseleleri öz içine aldy. Ýaşyl ykdysadyýete geçişi çaltlandyrmak üçin düzgünleşdiriş reformalary we tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy boýunça LLDC jemgyýetinden iň oňat tejribeler paýlaşyldy. Şeýle hem LLDC ýurtlarynyň bu geçişe bilim, maliýe we tehnologiýa babatda elýeterliligini üpjün etmekde halkara hyzmatdaşlygyň ähmiýeti nygtaldy. Awaza Hereket Meýilnamasyna goşandyAýlaw ykdysadyýeti boýunça bu çäre 2024–2034-nji ýyllar üçin Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça Awaza Hereket Meýilnamasyna gönüden-göni goşant berýär. Maksatnama önümçilik kuwwatynyň artdyrylmagyny, durnukly senagatlaşdyrmagy we howa taýdan akylly ösüş ýollaryny öňe sürýär. Aýlaw tejribeleri boýunça teklipleriň öňe sürülmegi, şeýle hem DÖM 7 (Elýeterli we arassa energiýa), DÖM 9 (Senagatlaşdyrma, innowasiýalar we infrastruktura) we DÖM 12 (Jogapkärli sarp ediş we önümçilik) maksatlaryna ýetmäge goldaw berýär.“Bu platforma diňe bir dialog üçin däl — hereket üçin döredilen meýdançadyr. Hökümetler, BMG, hususy pudak we raýat jemgyýeti bilelikde deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň global ýaşyl geçişden yza galmazlygyny üpjün edip bilerler” – diýip, Şlapaçenko jemledi.Çekişmä BMG-niň Ýewropa Ykdysady Komissiýasy ýolbaşçylyk etdi, onda Türkmenistanyň ýokary derejeli wekilleri, sebit guramalary, Merkezi Aziýa we Ýewropadan BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjylary, ösüş banklary we ylmy toplumdan hünärmenler çykyş etdiler.*Çäräniň meýilnamasy aşakda goşulan
1 of 5
Press reliz
07 awgust 2025
Resident Coordinators highlight role in implementing LLDC3 outcomes
The session, organized in partnership with National Focal Points (NFPs) and the Office of the High Representative for LLDCs (OHRLLS), focused on practical ways to embed the newly adopted Awaza Programme of Action (2024–2034) into national development strategies, UN Cooperation Frameworks, and sector plans. Participating in the discussion, Dmitry Shlapachenko, UN Resident Coordinator in Turkmenistan, highlighted that LLDC3 was not only about high-level declarations but also about “meaningful dialogue, practical solutions, and laying the foundations for delivery.”He stressed that landlocked status should not be seen as a limitation, but rather as a set of specific needs requiring coordinated and sustained responses.Supporting national prioritiesResident Coordinators underscored their role in supporting governments to integrate LLDC priorities into planning and implementation. Areas of added value include:co-developing national follow-up plans with NFPs,incorporating LLDC commitments into ongoing UN Country Team programming,strengthening data and monitoring frameworks,elevating LLDC issues in financing and donor coordination platforms, andfacilitating peer learning and South–South cooperation.Toolkit for actionA highlight of the session was the introduction of the new Toolkit developed by OHRLLS, which provides practical guidance for embedding the Awaza Programme of Action into national policies and monitoring systems. Turkmenistan experienceSharing the experience of Turkmenistan, the Resident Coordinator noted that the UN Country Team has already begun post-LLDC3 discussions with the Government on sustainable transport, regional trade, and water–energy linkages. Ongoing cooperation also includes sectoral inputs on trade corridors, climate-smart infrastructure, and digital solutions.Resident Coordinators agreed that the political will expressed in Awaza must now be matched with delivery on the ground. Strengthening RC–NFP collaboration will be central to ensuring that LLDCs can accelerate progress on the SDGs and the commitments outlined in the Awaza Programme of Action.
1 of 5
Press reliz
07 awgust 2025
Parahatçylyk we ynanyşmak raýat jemgyýeti forumynda durnukly ösüşiň hereketlendiriji güýçleri hökmünde bellenildi
“Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly: Durnukly ösüş üçin parahat we toplumlaýyn jemgyýetleri ilerletmek – DÖM 16-y durmuşa geçirmegiň depgini ” atly sessiýada döwlet edaralarynyň we BMG-niň wekilleri, raýat jemgyýetiniň ýolbaşçylary we sebit hünärmenleri ynam, gepleşik we güýçli guramalaryň ýurtlarda ösüşi çaltlaşdyryp biljekdigini ara alyp maslahatlaşdy.Çykyş edenler syýasy durnuklylygyň we toplumlaýyn dolandyryşyň maýa goýumlaryny çekmekde, arabaglanyşygy üpjün etmekde hem-de deňiz çykalgasy bolmadyk şertlerde ykdysady ösüşi gazanmakda möhüm ähmiýete eýedigini bellediler. Türkmenistanyň BMG-niň Baş Assambleýasynyň mejlisinde 2025-nji ýyly «Parahatçylyk we ynanyşmak ýyly» diýip yglan etmek baradaky başlangyjy, ýurduň öňüni alyjy diplomatiýa we köptaraplaýyn hyzmatdaşlyga bolan ygrarlylygynyň beýany hökmünde ýokary bahalandyryldy. BMG-niň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapoçenko çärede çykyş edip, parahatçylygyň, ynamyň we güýçli guramalaryň Durnukly Ösüş Maksatlaryna, aýratyn hem DÖM-16-a ýetmekde möhüm şertleriň biridigini nygtady. Ol jemgyýetçilik gatnaşygynyň we toplumlaýyn dolandyryşyň adalatly hem-de durnukly jemgyýetleri döretmekde möhüm ähmiýete eýedigini belläp, BMG-niň Türkmenistanyň 2021–2025 ýyllar üçin Milli Adam Hukuklary boýunça Hereket meýilnamasyna hem-de açyklygy we hasabatlylygy güýçlendirmek üçin Adalatçynyň edarasynda amala aşyrýan goldawyny mysal hökmünde görkezdi. Maslahatyň dowamynda kabul ediljek Awazanyň Hereket Meýilnamasy bilen utgaşýan pikir alyşmalarda, syýasy durnuklylygyň we sebitleýin hyzmatdaşlygyň deňiz çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň durnukly ösüşinde möhüm hereketlendiriji güýçler bolup durýandygy aýratyn bellenildi. Gatnaşyjylar «Parahatçylyk we ynanyşmak ýylynyň» dialogy anyk ösüş netijelerine öwürmek we toplumlaýyn, durnukly jemgyýetleri ösdürmek üçin möhüm mümkinçilik döredýändigi barada ylalaşdylar.
1 of 5
Waka
11 awgust 2025
Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça BMG-niň Üçünji Maslahaty indiki onýyllyk üçin taryhy borçnamalar bilen tamamlandy
Türkmenistan, Awaza – 2025-nji ýylyň 8-nji awgusty –Awaza geçirlen Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça Birleşen Milletler Guramasynyň Üçünji Maslahaty (LLDC3) öz işini tamamlady. Maslahatda 2024–2034-nji ýyllar üçin Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça Awaza Hereket Meýilnamasy – hemmetaraplaýyn kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolan döwletleriň meselelerini çözmek we Durnukly Ösüş Maksatlaryna (DÖM) ýetmek ugrunda ösüşi çaltlandyrmak üçin giň gerimli 10 ýyllyk ýol kartasy kabul edildi. Dört günlük maslahat 103 ýurtdan 5700-den gowrak gatnaşyjyny birleşdirdi. Oňa 32 Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletlerden 30-synyň wekilleri, 16 döwlet we hökümet baştutanlary, 3 Wise-Prezident, 108 ministr, 100-den gowrak parlament agzalary, 29 halkara guramalarynyň wekilleri hem-de 450-den gowrak raýat jemgyýeti guramasy gatnaşdy. Bu bolsa ony Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar üçin öň geçirilmedik derejede giň göwrümli we hemmetaraplaýyn inklýuziw maslahata öwürdi. BMG-niň Baş sekretary Antoniu Guterriş maslahaty açyp, "geografiýanyň hiç haçan ykbaly kesgitlemeli däldigini" aýtdy we dünýä jemgyýetçiliginiň gurluş päsgelçiliklerini aýyrmaga we infrastrukturany, söwdany ýeňilleşdirmäge we birikmäge has köp maýa goýumlaryny çekmäge çagyrdy. Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow bu maslahatyň aýdyň habar iberýändigini we fiziki geografiýa bir ýurduň potensialyny çäklendirmeli däldigini belledi. Ol Türkmenistanyň inklýuziw köptaraplylyga ygrarlydygyny tassyklady we “Geljegiň medisinasy” inisiatiwasy, Hazar daşky gurşaw başlangyjy, Durnukly ulag birikmesi üçin sanly atlas we aýlaw ykdysadyýet boýunça global çarçuwaly maksatnama ýaly birnäçe başlangyçlary hödürledi. Ähli ugurlardaky seslerMaslahatyň ilkinji gününde geçirlen Ýaşlar forumyndan başlap, zenan ýolbaşçylar, parlament agzalary, raýat jemgyýeti, hususy sektor we Günorta–Günorta hyzmatdaşlary bilen bilelikdäki platformalar Maslahatyň netijelerinde dürli pikirleriň öz beýanyny tapmagyny üpjün etdi. Bu forumlar syýasatyň sazlaşygyny güýçlendirmek,gender deňligini ilerletmek, ýaşyl infrastruktura maýa goýmak we jemgyýet esasly ösüşi höweslendirmek boýunça durmuşa geçirip boljak teklipleri döretdi. Mowzuklaýyn ileri tutulýan ugurlarÇekişmeler Awaaza Hereket Maksatnamasynyň bäş strategik ileri tutulýan ugurlaryna gönükdirildi:Gurluş özgertmeleri, diwersifikasiýa we ylym, tehnologiýa hem-de innowasiýalar;Söwda, söwda ýeňillikleri we sebit integrasiýasy;Ulag we tranzit ulgamlary;Howa şertlerine uýgunlaşma we ekologiýa durnuklylygy;Maliýe, tehnologiýa we mümkinçilikleri artdyrmaga elýeterlilik.BMG tarapyndan aýlaw ykdysadyýet boýunça bilelikde geçirilen çäre, tygşytly tejribäniň täze ykdysady mümkinçiliklerini döretdi we Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlarda howanyň maksatlaryny öňe sürüp biljekdigini görkezdi. Esasy başlangyçlaryAwaza Hereket Maksatnamasy, gurluş päsgelçiliklerini çözmek we DÖM-lerdäki ösüşi çaltlandyrmak üçin döredilen bäş sany öňdebaryjy başlangyç bilen tanyşdyrýar: Sebitleýin oba hojalygyny öwreniş merkezleri:Azyk howpsuzlygyny ýokarlandyrmak, eksporty diwersifikasiýalaşdyrmak we howa taýdan akylly oba hojalygyny ösdürmek, çydamlylygy we iýmitlenmegi ýokarlandyrmak.Bütindünýä Söwda Guramasynyň çäginde Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar üçin bagyşlanan iş meýilnamasy:Söwda gowşaklyklaryny çözmek, bazara girişi gowulandyrmak we Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlary global üpjünçilik zynjyryna goşmak.Baş sekretaryň Tranzit azatlygy boýunça ýokary derejeli topary: Tranzit päsgelçiliklerini aýyrmak, infrastrukturany gowulandyrmak we Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň dünýä söwdasyna netijeli gatnaşmagyny üpjün etmek.Infrastruktura maýa goýmak üçin maliýe mehanizmi: Durnukly infrastruktura üçin çeşmeleri mobilizlemek, maýadarlary mümkinçiliklere birikdirmek we bank taslamalaryny ösdürmek üçin ýerli mümkinçilikleri güýçlendirmek.Sanly birikme başlangyçlary: Sanly deňsizligi ýeňip geçmek we Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlara söwda, hyzmat we innowasiýa üçin sanly infrastrukturanyň güýjüni ulanmaga mümkinçilik bermek. Hemişelik utgaşdyryjylaryň ornyAwaza Hereket Maksatnamasyny ýurt derejesinde durmuşa geçirmekde Hemişelik utgaşdyryjylar esasy rol oýnar. Olar Milli utgaşdyryjylar bilen ýakyn hyzmatdaşlykda bolup, Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ileri tutýan ugurlaryny milli ösüş maksatnamalaryna we BMG-niň Durnukly Ösüş boýunça Hyzmatdaşlyk Çarçuwalaryna goşup, pudaklaýyn strategiýalar bilen utgaşmagyny üpjün edip we amaly giriş nokatlaryny kesgitlemäge kömek edip bilerler.Şeýle hem olar hökümetler we hyzmatdaşlar bilen bilelikde Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ileri tutýan ugurlary üçin maliýeleşdirmegi mobilizlemegi, tejribe alyşmagy we sebitleýin hyzmatdaşlygy ösdürip bilerler, şeýle hem Awaza borçnamalarynyň ýerine ýetirilmegini DÖM-iň gözegçilik ulgamlarynda görkezilmegini üpjün edip bilerler. OHRLLS Toolkit Hereket Maksatnamasyny milli meýilnamalaşdyryş we yzarlaýyş işlerine goşmak boýunça amaly görkezmeleri hödürleýän möhüm çeşme bolar.BMG-niň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko: "Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça BMG-niň Üçünji Maslahaty bize gözýetimiň we syýasy islegiň bardygyny görkezdi. Muny durmuşa geçirilmeli we şonuň üçin Hemişelik utgaşdyryjylar bilen Milli utgaşdyryjylaryň hyzmatdaşlygy örän möhümdir" -diýdi. "Dogry gurallar, hyzmatdaşlyk we yzygiderli üns bilen, borçnamalary anyk ösüşe öwrüp bileris." Hereketiň OnýyllygyMetbugat ýygnagynda eden çykyşynda Baş sekretaryň orunbasary we Ösüş derejesi pes ýurtlar, Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar hem-de Kiçi ada döwletleri boýunça Ýokary wekili Rabab Fatima: “Abadançylyk we syýahatçylyk bilen tanalýan Awaza häzirki wagtda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar üçin “täze umyt we täze mümkinçilikleriň” nyşanydyr” – diýip belledi.BMG-niň Türkmenistandaky edarasy üçin Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça BMG-niň Üçünji Maslahaty ýurduň dialog we hyzmatdaşlyk köprüsi hökmünde ornuny goldaýandygyny tassyklaýan pursat boldy. Maslahatyň netijeleri ýerleşýän ýerine garamazdan hiç bir ýurduň yza galmazlygyny üpjün edip, Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlary “deňizden üzňe ýurtlardan” dünýä bilen baglanyşykly ýurtlara öwürmek üçin Hereketiň onýyllygyna gönükdirer.
1 of 5
Waka
25 mart 2025
Merýemiň hekaýasy: inçekeselden sagalmagyň ýoly
Meýrem daşary ýurdaky ýokary okuw jaýlarynyň birinde dolandyryjy hünäri boýunça üstünlikli okap ýördi. Okuwyň birinji ýylynyň kyn düşenligne garamazdan Merýem ony gowy netijeler bilen tamamlady. Keseliň ilkinji howsalaly duýduryş almatlaryTomusky dynç alyş döwründe Merýemde ýadawlyk, bokurdagyň agyrmagy, yzygiderli üsgülewük we erbet kelle agyry ýaly alamatlar peýda bolyp, ol özüni erbet duýup başlady. Ilkibada, Merýem özüni erbet duýmagynyň esasy sebäbini aşa köp okanýanlygy bilen baglanyşdyrdy, ýone alamatlaryň bir aýdan hem uzaga çekmesi ony lukmana ýüz tutmana mejbur etdi.Lukmanlar başda oňda ýokary dem alys ýollarynyň ýiti wirusly ýokanjyny anykladylar, ýöne bellenen bejergi kömek etmedi. Merýemi üç aýlap dümewden, sowuklamadan we bokurdak agyrysyndan bejerdiler. Lukmanlar tarapyndan berilýän maslahatlar, şol sanda içmeli dermanlar, almaly ýörite bejerigiler dowamly üýtgäp durýardy. Özünde bolup geçýän alamatlar boýunça keseli internetden gözlände, depressiýadan başlap hatda howply çiş kesellere çenli netijeleri berýärdi. treated for everything from the flu to tonsillitis. Medications, physiotherapy, and recommendations kept changing. Online searches for her symptoms yielded a range of possibilities — from depression to cancer. Näbelli keseliň uzaga çeken bejergisiSentýabr aýynyň ortalaryna, täze okuw ýyly başlandy, Merýem doly derejede güýçden gaçdypdy. Gijelerne basyrganyp, derläp oýanýardy bedeniniň agramy köp mukdarda pese düşdi we ol üsgülewükden ejir çekýärdi. Günleriň birinde aýaklarynyň dyzdan aşagyny duýmaýandygy sebäpli ukydan oýandy. Ol aýaklaryny yzygiderli çümmüklemegine garamazdan, olaryň duýujylygy bir sagatdan soň gaýdyp geldi.“Men gowy görýan apelsinlerimi iýen wagtymda ýuregim bulandy, özümiň inçekesel bilen kesellandigime düşündim. Inçekeselden ejir çeken daşgy garyndaşymy ýadyma düşüip, onda bolan kesel alamatlary ýadyma saldym we özümdäkiler bilen deneşdirip öýkenlerimi gyssagly rentgen barlagyndan geçirilmegni talap etdim. Inçekesel bilen kesellemekden gorkmaýardym, Mende özüne näme bolýandygyna düşünmek hem-de wagt ýitimän bejergi almaga başlamak islegi bardy”.Öýkenleriň rentgenografiýa barlagynda lukmanlar tarapyndan gara kölege anyklanyldy, emma barlaghana synaglary inçekesel kesel kesgitlemesini tassyklamady. Dekabr aýyna çenli Merýem birnäçe gezek hassahanada ýatymlaýyn bejergide boldy, emma muňa garamazdan bejergiler netije bermedi. Öýünde bolsa onyň ýagdaýy has hem erbetleşýärdi. Şu wagta çenli takyk kesel kesgitlemesi goýulmandy. Merýem okuwy ýatdan çykarmaly boldy. Öýe tarap barýan ýolMerýem ýokary okuw mekdebinden akademiki rugsatdyny alyp, öýüne dolanmak kararyna geldi.Watana dolanyp gelenden soňra gyssagly ýagdaýda ähli barlaghana synaglaryndan we rentgenografiýa barlagyndan geçirildi. Barlaglaryn neijesinde kesel kesgitlemesi doly tassyklandy - rentgenogramma şekilinde nokadynyň ýerine öýkende açyk boşluk görünýärdi. Inçekesel kesgitlemesi GeneXpert enjamyny ulanmak arkaly gakylygyň barlagy geçirilenden soň tassyklanyldy.Kesel kesgitlemesiniň gutarnykly tassyklanylmagy Merýemde dürli-dürli pikirleri oýardy.Ol inçekesel keseliniň bejergisiniň bellidiginden başlap onyň elýeterli bolmagyna haýran galdy. Ýöne iň esasy zat, Merýem, keseliniň beýleki adamlara ýokuşmanyň sebäbi bolup biljekdigi barada aladalanýardy. Diagnozy kabul etmek we dikeldiş ýoluna başlamakKesel kesgitlemesi gutarnykly tassyklandy, lukmanlar topary Merýeme 9 aýlyk bejergi bellediler we onuň üçin bu ýagdaý aňsat däldi. Lukmanlar topary oňa inçekeseliň açyk görnüşi, ýagny bakterýalary daşky gurşawa çykarýan görnişi bilen keselländigini düşündirdiler. Ýagdaýynyň kynlygyna we lukmanlaryň goldawyna garamazdan, keseliniň ýakyn garyndaşlaryna nähili täsir edip biljekdigi barada alada edýärdi. Ol berlen maslahatlary berk ýerine ýetirýärdi – öýde ýeke özi aýratyn otagda bolýardy, otagyny yzygiderli arassalaýardy, örtük dakynýardy we maşgala agzalary bilen uzak wagtlap aragatnaşyk saklamazdy.Ol keselini hiç kimden gizlemezdi. Internet saýtlarynda görmegeý gyz bolan - Merýem bilen tanyşmak isleýän käbir ýigitlere: "Mende inçekesel bar!" – diýip göniden-göni ýazýardy. Bu bolsa, inçekesel düşünjesinde stereotipler bilen ýaşaýan ýigitleri aradan aýyrylmagyna sebäp boldy. Şeýlede bolsa muňa garamazdan yza çekilmedik bir ýigit tapyldy.
Bejerginiň ilkinji netijeleri: täze durmuşa tarap ädimBejerginiň depginli döwriniň birinji aýy tamamlandy, Merýemiň ýagdaýy gowulaşyp başlady. Geçirlen ýörite barlaglardan soňra lukmanlar keseliň ýapyk görnüşe geçendigi barada habar berdiler. Bu bolsa, öz gezeginde ýokanjyň özge adamlara ýokaşdyrylmak howpunyň ep-esli azalandygyny aňladýardy. Derman serişdeleriniň zyýanly täsirlerine garamazdan, bu habardan soň ol - maşgalasy üçin ýokaşma howpunyň ep-esli azalandygyna begendi.Bu döwürde olaryň maşgalasy öňkiden hem has jebis ysnyşdy. Merýemiň ene-atasy, doganlary oňa saglyk öýünden derman serişdelerini getirip bermekden başlap, öý işlerine kömek etmäge çenli ähli meseleleri babatynda bejerjiniň her tapgyrda goldaw berdiler. Bejergi döwrinde Merýeme düşýän agramy azaltmak maksady bilen maşgala oý aladalaryny utgaşdyrmak meselesinde ýardam berdi. Keseliň üsti bilen özgeriş: Bejergi nädip öz-özüne ideg etmek sapagyna öwrüldiMerýemiň özüni has gowşak duýýan döwürleri başdan geçirdi, ýagny ol diňe bir fiziki taýdan däl-de, eýsem duýgurlyk taýdan hem ejir çekerdi.Şol sebäpli hem bejergi alýan döwründe Merýem durmuşa we özüne bolan garaýşyny düýpgöter üýtgetmeli boldy. Kesel we bejergi alyş döwri onda özüne ideg etmekde täze endiklerini emele getirdi. Dermanlardan derisi garalyp, guraýandygy sebäpli, Merýem öýde özüni her gün timarlamak üçin belli bir wagt aýyrdy. Işdäsi ep-esli artdy we iýmit islegleri üýtgänsoň, arassa howada gezelenç etmek üçin has köp wagt sarp etmeli bolýardy. Käwagt dermanlar özüni biperwaý duýmaga mejbur edýänligi sebäpli we bejergi tamamlanandan soň özüniň iň gowy görnüşi bolmak üçin güýmenje tapmaly bolýardy.Kesel ýapyk, ýokançsyz görnüşe geçdip barlaglaryň ählisi gowy netijeleri berende, Merýemde gelejek hakdynda uly umytly arzuwlar peýda boldy. Okamak we işlemek meselesi açyklygyna galypdy. Ol özüni eklemäge öwrenişipdi, ýöne ýagdaýynyň durnuksyzlygy sebäpli oňa hatda uzakdan işlemek hem aňsat düşenokdy. Merýemiň inçekesel bilen keseländiginden gorkmadyk ýigit bu meselede oňa köp ýardam berdi. Merýemiň bejergisine we sagalmagyna ünsüni jemlemek üçin, oňa ideg etmekde we durmuş toýlaryny meýilleşdirmekde has köp jogapkärçiligi öz üstüne alyp başlady. Olaryň oturyp gürleşmekleri gündelik durmuşyň bir bölegine öwrüldi: ähli lukmançylyk maslahatlaryny berjaý etmegiň möhümdigini, bejerginiň nähili geçiriljekdigi barada alada edip, inçekeselden soň saglygy çalt dikeltmegiň başga usullarynyň bardygyny hem ara alyp maslahatlaşýardylar. Bu ýakynlyk we birek-biregiň aladasyny etmeklik pursatlary dikeldiş ýoluny aňsatlaşdyrmak bilen bilelikde has hem tizleşdirdi.Birnäçe aýlap dowam eden dermanlar arkaly bejergi göze görnüp duran netijeleri berdi - Merýem gowulaşýandygyny duýup başlady. Keseliň alamatlary kem-kemden gidip başlady we lukmanlar onuň immunitetiniň dikeldilendigini we işjeň durmuşa dolanmagyna rugsat berdiler. Şeýle-de bolsa, ýagdaýynyň gowulaşmagy bilen bilelikde täze kynçylyga, ýagny stigma bilen ýüzbe-ýüz galdy. Merýem öýden ýygy-ýygydan çykyp başlansoň, käbir joralarynyň we garyndaşlarynyň ýokaşmagyndan gorkup, onuň bilen gatnaşmakdan saklanandygyny duýdy. Bu ýagdaýyň kyn bolmagyna garamazdan Merýem inçekeseliň bejergisiniň bardygyny düşünýärdi we dikeltmek üçin elinden gelenini edýändigini bilýärdi. Geljegi täzeden gurmak: Arzuwlar we olaryň amala aşmagyna ýolBejergi başlandan bir ýyl töweregi wagt geçensoň, Merýem özüni has gowy duýýar. Lukmanyň atmagyna görä öýkendäki boşluk ýapyldy we inçekeseli häsýetlendirýän barlaglar negatiw netijeleri görkezýär. Ftisiatr lukmany, hatda inçekeselden gutulandygyny yglan etmek üçin topara ýüzlenmegi teklip etdi.“Men lukmanlaryň toparyna uly umyt baglaýaryn keselinden gutulandygym baradaky güwanama resminamasyny alanymdan soňra, öz şahsy durmuşymy tertipleşdirmegi hem-de okuwymy dowam etdirmegi meýilleşdirýärin. Keselden sagalma tarap aňsat bolmadyk ýolda ýakyndan goldanlyklary üçin maşgala agzalarma, lukmanlara we ýakynlaryma minnetdarlygymy bildirýärin”.Merýem topara uly umyt baglaýar. Gutulandygy barada güwanamany alandan soň, şahsy durmuşyny tertipleşdirmegi we okuwyny dowam etdirmegi meýilleşdirýär. Gutulma tarap ýoly aňsat bolmasa-da, maşgalasynyň, lukmanlaryň we ýakynlarynyň goldawy üçin minnetdarlygyny bildirýär. Indi Merýem özünde bolan alamatlara duş gelenleriň ählisine gysga wagtda kesel kesgitlemesiniň goýulmagyny maslahat berýär. Ol maslahatlarynda egerde kesel kesgitlemesi tassyklansa, kesele däl-de, onuň bejergisine üns bermekligi – derman serişdelerini yzygiderli içmekligi, gowy iýmitlenmegi, dynç almagy we güýç toplamaklyga üns berilmelidigi barada gaýta-gaýta nygtaýar.“Maşgalaňyzyň we ýakynlaryňyzyň goldawy üstünlikli dikelmegiň açary bolup durýar- Iň esasy ýeke galmazlyk”.Türkmenistanyň inçekesele garşy göreşmek gullugy boýunça milli maksatnamasy, 2010-njy ýyldan bäri Global gaznanyň AIDS, inçekesel we gyzzyrma (GF) fondlaryna berilýän grantlaryň goldawy bilen durmuşa geçirildi. Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi (TSG we DSM) we Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasynyň (BMGÖM) goldawy bilen GF grantlary inçekeseliň ýagdaýyny azaltmaga we saglyk ulgamyny berkitmäge kömek etdi.2018-nji ýyldan başlap, Türkmenistan hökümeti derman serişdelerine durnukly bolan inçekeseli anyklamak we bejermek üçin reagentleri we dermanlary satyn almak we 2021-nji ýyla çenli durnukly inçekesel (KDD-IK) ýaly köp sanly maksatnama üçin maliýe jogapkärçiligini kem-kemden öz üstüne aldy.2025-nji ýylda GF taslamasy inçekeseliň iň çylşyrymly ýagdaýlaryna ünsi jemlär, şeýle hem 2027-nji ýyla çenli programmanyň içerki maliýeleşdirmesine kem-kemden geçiş bilen näsaglara diagnoz, bejergi we ideg goldawyny berer. Global gaznanyň, BMGÖM we Saglygy goraýyş ministrliginiň bilelikdäki tagallalary netijesinde inçekeseli anyklamak we bejermek ýurtda has elýeterli boldy. Şeýle-de bolsa, esasanam kesel wagtynda anyklanmadyk ýagdaýynda hassalar üçin sagaldyş ýoly henizem kyn bolup durýar.Daşary ýurtda diagnoz goýmak we öýde bejermek üçin uzak we kyn prosesi başdan geçiren ýaş aýal Merýem bilen bolan waka.
Bejerginiň ilkinji netijeleri: täze durmuşa tarap ädimBejerginiň depginli döwriniň birinji aýy tamamlandy, Merýemiň ýagdaýy gowulaşyp başlady. Geçirlen ýörite barlaglardan soňra lukmanlar keseliň ýapyk görnüşe geçendigi barada habar berdiler. Bu bolsa, öz gezeginde ýokanjyň özge adamlara ýokaşdyrylmak howpunyň ep-esli azalandygyny aňladýardy. Derman serişdeleriniň zyýanly täsirlerine garamazdan, bu habardan soň ol - maşgalasy üçin ýokaşma howpunyň ep-esli azalandygyna begendi.Bu döwürde olaryň maşgalasy öňkiden hem has jebis ysnyşdy. Merýemiň ene-atasy, doganlary oňa saglyk öýünden derman serişdelerini getirip bermekden başlap, öý işlerine kömek etmäge çenli ähli meseleleri babatynda bejerjiniň her tapgyrda goldaw berdiler. Bejergi döwrinde Merýeme düşýän agramy azaltmak maksady bilen maşgala oý aladalaryny utgaşdyrmak meselesinde ýardam berdi. Keseliň üsti bilen özgeriş: Bejergi nädip öz-özüne ideg etmek sapagyna öwrüldiMerýemiň özüni has gowşak duýýan döwürleri başdan geçirdi, ýagny ol diňe bir fiziki taýdan däl-de, eýsem duýgurlyk taýdan hem ejir çekerdi.Şol sebäpli hem bejergi alýan döwründe Merýem durmuşa we özüne bolan garaýşyny düýpgöter üýtgetmeli boldy. Kesel we bejergi alyş döwri onda özüne ideg etmekde täze endiklerini emele getirdi. Dermanlardan derisi garalyp, guraýandygy sebäpli, Merýem öýde özüni her gün timarlamak üçin belli bir wagt aýyrdy. Işdäsi ep-esli artdy we iýmit islegleri üýtgänsoň, arassa howada gezelenç etmek üçin has köp wagt sarp etmeli bolýardy. Käwagt dermanlar özüni biperwaý duýmaga mejbur edýänligi sebäpli we bejergi tamamlanandan soň özüniň iň gowy görnüşi bolmak üçin güýmenje tapmaly bolýardy.Kesel ýapyk, ýokançsyz görnüşe geçdip barlaglaryň ählisi gowy netijeleri berende, Merýemde gelejek hakdynda uly umytly arzuwlar peýda boldy. Okamak we işlemek meselesi açyklygyna galypdy. Ol özüni eklemäge öwrenişipdi, ýöne ýagdaýynyň durnuksyzlygy sebäpli oňa hatda uzakdan işlemek hem aňsat düşenokdy. Merýemiň inçekesel bilen keseländiginden gorkmadyk ýigit bu meselede oňa köp ýardam berdi. Merýemiň bejergisine we sagalmagyna ünsüni jemlemek üçin, oňa ideg etmekde we durmuş toýlaryny meýilleşdirmekde has köp jogapkärçiligi öz üstüne alyp başlady. Olaryň oturyp gürleşmekleri gündelik durmuşyň bir bölegine öwrüldi: ähli lukmançylyk maslahatlaryny berjaý etmegiň möhümdigini, bejerginiň nähili geçiriljekdigi barada alada edip, inçekeselden soň saglygy çalt dikeltmegiň başga usullarynyň bardygyny hem ara alyp maslahatlaşýardylar. Bu ýakynlyk we birek-biregiň aladasyny etmeklik pursatlary dikeldiş ýoluny aňsatlaşdyrmak bilen bilelikde has hem tizleşdirdi.Birnäçe aýlap dowam eden dermanlar arkaly bejergi göze görnüp duran netijeleri berdi - Merýem gowulaşýandygyny duýup başlady. Keseliň alamatlary kem-kemden gidip başlady we lukmanlar onuň immunitetiniň dikeldilendigini we işjeň durmuşa dolanmagyna rugsat berdiler. Şeýle-de bolsa, ýagdaýynyň gowulaşmagy bilen bilelikde täze kynçylyga, ýagny stigma bilen ýüzbe-ýüz galdy. Merýem öýden ýygy-ýygydan çykyp başlansoň, käbir joralarynyň we garyndaşlarynyň ýokaşmagyndan gorkup, onuň bilen gatnaşmakdan saklanandygyny duýdy. Bu ýagdaýyň kyn bolmagyna garamazdan Merýem inçekeseliň bejergisiniň bardygyny düşünýärdi we dikeltmek üçin elinden gelenini edýändigini bilýärdi. Geljegi täzeden gurmak: Arzuwlar we olaryň amala aşmagyna ýolBejergi başlandan bir ýyl töweregi wagt geçensoň, Merýem özüni has gowy duýýar. Lukmanyň atmagyna görä öýkendäki boşluk ýapyldy we inçekeseli häsýetlendirýän barlaglar negatiw netijeleri görkezýär. Ftisiatr lukmany, hatda inçekeselden gutulandygyny yglan etmek üçin topara ýüzlenmegi teklip etdi.“Men lukmanlaryň toparyna uly umyt baglaýaryn keselinden gutulandygym baradaky güwanama resminamasyny alanymdan soňra, öz şahsy durmuşymy tertipleşdirmegi hem-de okuwymy dowam etdirmegi meýilleşdirýärin. Keselden sagalma tarap aňsat bolmadyk ýolda ýakyndan goldanlyklary üçin maşgala agzalarma, lukmanlara we ýakynlaryma minnetdarlygymy bildirýärin”.Merýem topara uly umyt baglaýar. Gutulandygy barada güwanamany alandan soň, şahsy durmuşyny tertipleşdirmegi we okuwyny dowam etdirmegi meýilleşdirýär. Gutulma tarap ýoly aňsat bolmasa-da, maşgalasynyň, lukmanlaryň we ýakynlarynyň goldawy üçin minnetdarlygyny bildirýär. Indi Merýem özünde bolan alamatlara duş gelenleriň ählisine gysga wagtda kesel kesgitlemesiniň goýulmagyny maslahat berýär. Ol maslahatlarynda egerde kesel kesgitlemesi tassyklansa, kesele däl-de, onuň bejergisine üns bermekligi – derman serişdelerini yzygiderli içmekligi, gowy iýmitlenmegi, dynç almagy we güýç toplamaklyga üns berilmelidigi barada gaýta-gaýta nygtaýar.“Maşgalaňyzyň we ýakynlaryňyzyň goldawy üstünlikli dikelmegiň açary bolup durýar- Iň esasy ýeke galmazlyk”.Türkmenistanyň inçekesele garşy göreşmek gullugy boýunça milli maksatnamasy, 2010-njy ýyldan bäri Global gaznanyň AIDS, inçekesel we gyzzyrma (GF) fondlaryna berilýän grantlaryň goldawy bilen durmuşa geçirildi. Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi (TSG we DSM) we Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasynyň (BMGÖM) goldawy bilen GF grantlary inçekeseliň ýagdaýyny azaltmaga we saglyk ulgamyny berkitmäge kömek etdi.2018-nji ýyldan başlap, Türkmenistan hökümeti derman serişdelerine durnukly bolan inçekeseli anyklamak we bejermek üçin reagentleri we dermanlary satyn almak we 2021-nji ýyla çenli durnukly inçekesel (KDD-IK) ýaly köp sanly maksatnama üçin maliýe jogapkärçiligini kem-kemden öz üstüne aldy.2025-nji ýylda GF taslamasy inçekeseliň iň çylşyrymly ýagdaýlaryna ünsi jemlär, şeýle hem 2027-nji ýyla çenli programmanyň içerki maliýeleşdirmesine kem-kemden geçiş bilen näsaglara diagnoz, bejergi we ideg goldawyny berer. Global gaznanyň, BMGÖM we Saglygy goraýyş ministrliginiň bilelikdäki tagallalary netijesinde inçekeseli anyklamak we bejermek ýurtda has elýeterli boldy. Şeýle-de bolsa, esasanam kesel wagtynda anyklanmadyk ýagdaýynda hassalar üçin sagaldyş ýoly henizem kyn bolup durýar.Daşary ýurtda diagnoz goýmak we öýde bejermek üçin uzak we kyn prosesi başdan geçiren ýaş aýal Merýem bilen bolan waka.
1 of 5
Waka
18 oktýabr 2024
Klimatyň Üýtgemegine Garşy Göreşýänleriň Öň Hatarynda Daşoguzly Ogulsuraýyň Alyp Barýan Işleri Barada
Türkmenistanyň Daşoguz welaýaty Aral deňziniň meselesi bilen baglylykda ýüze çykýan hem-de klimatyň üýtgemeginiň täsirine möwç alýan düýpli kynçylyklara sezewar bolýar. Ygalyň azalmagy, suwuň ýetmezçiligi we topraklaryň dargamagy ýerli ilatyň durmuşyna oňaýsyz täsirini ýetirýär we sebitiň duýgur ekologik ulgamlaryny dargadýar. Muňa garamazdan, şonça kynçylyklaryň arasynda ynamdarlygyň we mizemezligiň nyşany hökmünde çykyş edýän bir adam bar: bu adam - ekologik howplaryň howsalaly şertlerinde oba ilatynyň hukuklaryny we mümkinçiliklerini giňeltmeklige ömrüni bagyş eden Ogulsuraý Ataýewa. Daşoguz welaýatynda zenan tarapyndan dolandyrylýan “Eko-Durmuş” atly ilkinji we ýeketäk jemgyýetçilik guramasynyň ýolbaşçysy bolmak bilen, Ogulsuraý diňe bir klimatyň üýtgemegine garşy göreşmek bilen çäklenmän, oba aýallarynyň mümkinçiliklerini we bilimlerini giňeldýär hem-de durnukly ösüşiň bähbidine yzygiderli çykyş edýär. Onuň ýadawsyz tagallalary ýerli ilaty üýtgeýän klimata uýgunlaşmaga we has durnukly geljegi döretmäge ruhlandyrýar.Ildeşleriniň hukuklaryny we mümkinçiliklerini giňeltmegiň ýolundaOgulsuraýyň geçen ýoly aňsat däldi. Ol 2015-nji ýylda klimatyň üýtgemeginiň weýran ediji netijeleriniň şaýady boldy we öz ildeşleri üçin “Eko-Durmuş” atly döwlete dahylsyz guramany esaslandyryp, ýerli ilatyň maýasyny güýçlendirmek işine ömrüni bagyş etmegi makul bildi. Zenanyň ýolbaşçylyk etmegindäki guramanyň bar bolan klimatik meseleleri çözmäge ukyplydygyna şübhelenen käbir ýerli ýaşaýjylaryň ilkibaşda ynamsyzlyk bildirendigine garamazdan, “Eko-Durmuş” guramasy hyzmatdaşlyk meýdançasyna öwrüldi. Gurama, halkara taslamalar, döwlet edaralary, gaýry jemgyýetçilik guramalary we hususy pudak bilen işini utgaşdyryp, oba ýaşaýjylaryna klimatyň üýtgeýän şertlerinde, aýratyn hem Aral çökgünliginiň ýaramaz netijeleriniň ýüze çykýan şertlerinde uýgunlaşma we gülläp ösme üçin gerekli ukyp-başarnyklaryny we bilimleri edinmäge mümkinçilik bermeklige ähli tagallalaryny gönükdirdi. “Eko-Durmuş” guramasy işewürligi bellige aldyrmak we dolandyrmak üçin zerur bolan milli kanunçylyk babatyndaky amaly tejribäni özleşdirmäge mümkinçilik döredýär, şeýle hem olary öňdebaryjy oba hojalyk tejribeleri we daşky gurşawy goramak meselelerinde okadýar. Durnukly we organiki ekerançylygy öňe ileriletmek bilen, hökümete dahylsyz gurama sebitde klimatik taýdan durnukly azyk ulgamlaryny döretmekde esasy wezipäni ýerine ýetirdi. Munuň özi, azyk howpsuzlygynyň berkidilmegi bilen çäklenmän, eýsem daşky gurşawyň we biologik köpdürlüligiň saklanmagyna hem ýardam berdi. Suw serişdeleriniň rejeli peýdalanylmagyna we damjalaýyn suwaryş ulgamlarynyň ornaşdyrylmagyna aýratyn üns berildi. Munuň özi suwuň ulanylyşynyň netijeliligini hem-de sebitde oba hojalygynyň öndürijiligini artdyrdy. Ogulsuraýyň ýolbaşçylygyndaky “Eko-Durmuş” guramasy agdyklyk edýän gender stereotiplerine gönüden-göni duçar boldy. Ekologiýa taýdan arassa kärhanalaryň kömeginiň hasabyna aýallara girdeji almaga mümkinçilik döretmek bilen, bu gurama aýallaryň maşgalada esas ekleýji bolup bilmeýändigi baradaky düşünjäni puja çykardy. “Oba aýallarynyň hukuklaryny we mümkinçiliklerini giňeltmek hem-de durnukly tejribelere ýardam bermek - bu diňe bir durmuş şertlerini gowulandyrmak däl; bu umumylyklary özgertmek we klimatyň üýtgemeginiň zyýanly netijelerine durnuklylygy ýokarlandyrmakdyr. Biz her bir aýalyň gülläp ösmäge mümkinçiligi boljak geljegi bilelikde döredip bileris”, diýip Ogulsuraý aýdýar.“Eko-Durmuş” guramasynyň okadyş maksatnamalaryndan bähbit tapanlaryň biri bolan Jumagül - hökümete dahylsyz guramanyň täsiriniň aýdyň mysalydyr. Ol “Eko-Durmuş” guramasynyň ýolbaşçylygynda we goldaw bermeginde önümleriň ýüzüne bezeg gaşlaryny basmak boýunça telekeçilik işini üstünlikli ýola goýdy hem-de öz önümlerini ýerli bazarda, şeýle hem Internet üsti bilen satýar. Munuň özi Jumagülüň ykdysady ýagdaýyny düýpli gowulandyrdy. Ogulsuraýyň ýolbaşçylygynda “Eko-Durmuş” guramasy sebitiň ýaşlarynyň arasynda innowasiýalara we telekeçilige ýardam bermekde hem möhüm orny eýeledi. Hökümete dahylsyz gurama organiki dökünleri öndürmek we sagdyn iýmitlenme boýunça hyzmatlary etmek ýaly innowasion işewürlik pikirleriniň döredilmegine we ösdürilmegine goldaw berdi. “Eko-Durmuş” guramasy öz işine ýaňy başlaýan telekeçilere halypaçylyk edýär, olara öz işini ýola goýmak we ýöretmek üçin zerur bolan bilimleri we serişdeleri berýär. Munuň özi ýaşlaryň mümkinçiliklerini giňeldip we ilki bilen Daşoguz welaýatynyň ykdysady durnuklylygyny ýokarlandyryp, oňyn täsiri döredýär. Ogulsuraýyň öňde goýan maksatlary onuň şahsy üstünliginden ýokary boldy. “Eko-Durmuş” guramasy jemgyýetçilik toparlarynyň jebisleşmegi üçin umumy meýdança öwrüldi. Gurama, hyzmatdaşlary bilen bilelikde, ekologik ýarmarkalary we festiwallary guraýar, ýaşlary klimatik hereketlere çekýär we durnukly ýaşaýyş-durmuş ýörelgesini öňe sürýär. Bu çäreler daşky gurşaw üçin jebislilik we köpçülikleýin jogapkärçilik duýgusynyň kemala gelmegine ýardam berdi. BMG-niň Ösüş Maksatnamasy bilen hyzmatdaşlyk: Öňegidişlige gönükdirilen özara hyzmatdaşlyk Ogulsuraýyň ýolunda esasy hyzmatdaş bolan BMG-niň Ösüş Maksatnamasy onuň üstünlik gazanmagynda möhüm orny eýeledi. BMG-niň Ösüş Maksatnamasynyň goldawy “Eko-Durmuş” guramasynyň başlangyçlarynyň täsirini güýçlendirmekde aýgytlaýjy boldy. Dürli maksatnamalarynyň we maliýe mümkinçilikleriniň hasabyna BMG-niň Ösüş Maksatnamasy Daşoguz welaýatynda has durnukly we bolelin durmuşda ýaşaýan jemgyýeti gurmak üçin gerekli serişdeleri we bilermenlik bilimlerini berdi. “Eko-Durmuş” guramasynyň wezipesi BMG-niň Ösüş Maksatnamasynyň durnukly ösüşe we Aral deňziniň türkmen bölegindäki esasy ekologik ulgamlary gorap saklamaklyga gönükdirilen tagallalary bilen utgaşýar. Bütindünýä ekologiýa gaznasy (GEF) tarapyndan maliýeleşdirilýän, BMG-niň Ösüş Maksatnamasy we Türkmenistanyň daşky gurşawy goramak ministrligi bilen bilelikde durmuşa geçirilýän “Köpsanly bähbitleriň alynmagy üçin Aral deňziniň giňişliginde ýokary tebigy gymmatlylygy bolan ýer serişdeleriniň we ekologik ulgamlarynyň goralyp saklanmagy we durnukly dolandyrylmagy” atly taslama işjeň gatnaşmagyň hasabyna, Ogulsuraý öz gymmatly bilimini we tejribesini ýerli ýaşaýjylar bilen üstünlikli paýlaşýardy. Bu hyzmatdaşlyk oňa, öz taslamalaryna bütindünýä öňdebaryjy tejribeleri ornaşdyryp we adamlaryň durnukly ösüş babatyndaky döwrebap çemeleşmelere ygtyýary üpjün edip, öz işiniň gerimini giňeltmäge mümkinçilik berdi.BMG-niň Ösüş Maksatnamasy bilen hyzmatdaşlyk etmegiň hasabyna “Eko-Durmuş” guramasy, oba hojalyk önümleriniň hasyllylygyny ýokarlandyrmak we, şeýlelik bilen, oba aýallarynyň we olaryň maşgalalarynyň durmuşyny gowulandyrmak üçin ýerden peýdalanmagyň we suw serişdelerini dolandyrmagyň durnukly usullaryny durmuşa ornaşdyrmaklyga gönükdirilen öňdebaryjy okadyş maksatnamalaryna, gerekli maliýeleşdirmä we halypaçylygyň gymmatly mümkinçiliklerine ygtyýar gazandy. Bu serişdeler, aýallara gönükdirilen başlangyçlary öňe sürüp, aýallaryň sesleri klimatyň üýtgemegine uýgunlaşmak boýunça ýerli meýilnamalaryň aýrylmaz bir bölegi bolar ýaly, guramanyň tagallalaryny düýpli giňeltmäge mümkinçilik berdi. Ogulsuraý barada berlen gürrüň - bu diňe bir şahsy üstünligiň beýany däl, eýsem köpçülikleýin durnuklylygyň we maksada gönükdirilenligiň mysalydyr. Munuň özi ýerlerde möhüm we uzak möhletli üýtgeşmeleri gazanmak üçin jemgyýetçilik guramalarynyň, döwlet edaralarynyň we halkara guramalaryň arasyndaky hyzmatdaşlygyň netijeliliginiň subutnamasydyr. Ogulsuraýyň ýolbaşçylygyndaky “Eko-Durmuş” guramasynyň işi klimatik çökgünligiň weýran ediji netijelerine garşy hereket etmekde ýerli başlangyçlaryň güýjüni aýdyň görkezýär. Ýol dowam edýär Aral deňziniň türkmen sebitiniň aňyrsyna göz ýetmeýän giňişliklerinde Ogulsuraý, geljekki nesiller üçin durnukly geljege bolan ymtylmasyndan ugur alyp, öz ýoluny dowam etdirýär. Onuň ýüregi ýerli ýaşaýjylara diňe bir bar bolan şertlere uýgunlaşmakda däl, eýsem üýtgeýän gurşawda gülläp ösmekde kömek etmek hyjuwyndan we gujur-gaýratdan doly. Ogulsuraý şeýle diýýär: “Biz ýene ençeme ýyllap Aral deňziniň heläkçiliginiň zyýanly netijelerini duýarys, ýöne bu hakykat biziň geljegimizi kesgitlemeli däldir. Her bir tygşytlanan suw damjasy, her bir ekilen bag, her bir täze özleşdirilen tejribe we bilim bilen baýlaşan ilatyň her bir agzasy bize adamlaryň ýaşaýyş üçin göreşýän geljegini däl-de, gülläp ösýän geljegini kemala getirmäge ýardam berýär. Bu biziň neslimiz - durnuklylyga, hyzmatdaşlyga hem-de ýagty geljege bolan mizemez ynama daýanýan neslimizdir”.
1 of 5
Waka
16 awgust 2024
"Raýatlyk bilen men özümi talaba laýyk duýaryn"
Mariko Holl (Mariko Hall), BMGBIÝK-yň daşarky gatnaşyklar boýunça hünärmeni, we Baljan Oşakbaýewa (Balzhan Oshakbayeva), hukuk goragy boýunça hünärmen.Anna, durmuşynyň köp böleginde, özüni Russiýanyň raýaty hasap edýärdi. Anna 1990-njy ýyllaryň başynda, haçan-da ol 5 ýaşynda wagty, Aşgabada geldi. Raýatlygy baradaky soraglara, ol hemişe men Russiýanyň raýaty bolup durýaryn diýip, jogap berýärdi.We diňe birnäçe ýyl mundan ozal, haçan-da olar ejesi bilen Russiýanyň ilçihanasyny zyýarat edenlerinde, onda Russiýanyň raýatlygynyň ýokdugyna şaýatlyk edýän resminamalar ýüze çykdy. Anna, onuň diňe Russiýanyň raýaty däl-de, eýsem dünýäniň hiç bir ýurdunyň raýaty däldigini – onuň apatrid bolup durýandygyny, birden aňdy. "Haçan-da meniň raýatlygymyň ýokdugy barada öwrenenimde, men şeýle bir aljyradym,” – diýýär Anna.Dürli nesiller üçin raýatlygyň bolmazlygynyň netijeleriHaçan-da Anna ýaňy garaşsyzlygyny gazanan Türkmenistana geleninde, entek çaga wagty ony çagalar bagyna ýerleşdirdilerm soňra bolsa Aşgabatda başlangyç we orta mekdebini tamamlady. Ol türkmen dilini öwrendi we täze öýde öwrenişdi, ýöne şol bir wagtyň özünde, özüni Russiýanyň raýaty diýip hasaplaýardy.Haçan-da uly ýaşly bolup, ol dogluş hakynda şahadatnamasyny ýitirende, şahsyýetini tassyklaýan resminamalaryň ýoklugy sebäpli meselelere duçar bolanda hem, bu ýagdaý onda üýtgeşik bir ynjalyksyzlyk döretmedi. Anna resmi däl ýagdaýda işleýärdi, ilki bilen 25 ýaşy dolýança çenli ofisiant bolup, soňra bolsa dürli işler, mysal üçin arassaçylyk işleri bilen meşgullanýardy.“Raýatlyk hakynda resminamalaryň ýoklugy sebäpli, mende meseleler döreýärdi, emma men muňa düýpli ähmiýet bermeýärdim”, - diýýär Anna. “Men, diňe mende çagalarym bolanda, muňa ähmiýet berip başladym”.Haçanda Annanyň iki çagasy dogulanda, olary bellige alyp bilmediler, sebäbi onuň şahsyýetini we raýatlygyny tassyklaýan resminamalar onda ýokdy. Şol sebäpden onuň iki çagasy hem raýatlyksyz galdylar.Türkmenistanda raýtlygyň bolmazlygyApatrid – bu hiç bir ýurt tarapyndan raýat hökmünde seredilmeýän adamdyr. 2023-nji ýylyň ortasy ýagdaýy boýunça Türkmenistanda 3 351 sany apatrid ýaşaýardy. Olaryň aglabasy – öňki Sowet Soýuzynyň öňki raýatlary ýa-da olaryň Türkmenistanyň raýatlygyny entek almadyk ýa-da barlygyny tassyklamadyk nesilleri bolup durýarlar. Galanlar apatrid bolup doguldylar ýa-da halkara migrasiýa sebäpli ýa-da beýleki ýurduň raýaty bilen baglaşylan nika sebäpli, raýatlyk hakynda kanunçylygyndaky boşluklar üçin şeýle boldular.Türkmenistanda resmi taýdan tassyklanan statusly apatridlar, şeýle hem hiç hili resminamalar bolmadyk apatridlar – “kesgitsiz raýatlygy bolan şahslar” diýilip atlandyrylýan şahslar ýaşaýarlar.Raýatlygyň barlgynyň subutnamalary ýa-da hiç hili resmi hukuk statusy bolmazdan, kesgitsiz raýatlygy bolan şahslar, bilim we lukmançylyk kömegi, zähmet üpjünçiligi we göçme erkinligi ýaly, binýatlyk hukuklaryndan peýdalnmak synanşyklarynda, köplenç kynçylyklara duçar bolýarlar. Olarda nikanyň baglaşylmagyny ýa-da, Anna bilen bolan ýagdaýda ýaly çaganyň dogulyşyny bellige almak mümkinçiligi bolman biler.Türkmenistanda resmi taýdan ykrar edilen apatridlere, hökümet raýatlygy bolmadyk şahsyň şahadatnamasyny berýär. Şeýle resminamanyň barlygy, apatridlere kanuny taýdan ýurduň çäginde bolmaga, kanunalaýyk işlemäge, döwlet hyzmatlaryndan, şol sanda saglygy goraýyş hyzmatlaryndan peýdalanmaga mümkinçilik berýär.Türkmenistanda şeýle-de, resmi taýdan zähmet üpjünçiligi, durmuş kömek pullary almak (göwrelilik we çaga dogurmak kömek pullary, çaga üçin kömek pullary, pensiýa tölegleri ýaly), muzdsuz lukmançylyk hyzmaty we çagalar üçin bilim mümkinçilikleri üçin, hemişelik ýaşaýan ýere eýeçilik hukugynyň tassyklanmagyny, her bir uly adamdan we öý hojalykdan talap edýän, sowet döwründen miras galan “hasaba alyş” (propiska) ulgamy hereket edýär. Emma, Türkmenistanda raýatlygy bolmadyk şahslar hasaba alyşy alyp bilmeýärler.“Men bu ýagdaýdan ýadadym”, - diýýär Anna. “Men ýöne resmi tölegli, resmi, abyraýly iş isleýärin”. Annanyň çagalary Türkmenistanda dogulandyklary sebäpli, netijede olar mamalarynyň SSSR-iň möhleti geçen pasporty esasynda raýat hökmünde ykrar edildiler. Muňa garamazdan, ejesinde hasaba alyşyň ýoklugy sebäpli, 16 ýaşly Dmitriý, goşunda hökmany harby gullugy geçip bilmeýär, pasportyny alyp bilmeýär we ýokary okuw mekdebine girip bilmeýär.2024-nji ýylyň ahyryna çenli raýatsyzlygy ýok etmekRaýatsyzlygy ýok etmek boýunça #Ibelong atly 10 ýyllyk bütindünýä çäresiniň başladlymagynyň pursadyndan başlap, Türkmenistan BMG BIÝK-yň goldaw bermegi bilen, 13 000 gowrak adamlaryň raýatlygyny resminamalaýyn tassyklap, raýatsyzlygy azaltmakda we öňüni almakda ägirt üstünlikleri gazandy. Türkmenistan, raýatsyzlyk hakynda BMG-yň eýýäm iki konwensiýasyna goşulan, Merkezi Aziýada ýeketäk ýurt bolup durýar.2020-nji ýylda Türkmenistanda “Raýatlyk ýagdaýynyň namalar hakynda” kanun kabul edildi, oňa laýyklykda ýurtda doglan ähli çagalar, eger-de olaryň ene-atasynyň şahadatnamalary ýok bolsa hem, dogulanlarynda bellige alynyp bilýärler. 2021-nji ýylda Türkmenistanda Apatridiň statusyny kesgitlemegiň amallaryny geçirmegiň Tertibi kabul edildi.Kanunçylykdaky bu kämilleşdirmeler, apatrid statusyny resmi taýdan tassyklatmaga Anna mümkinçilk berdiler. Raýatlygy bolmadyk şahsyň şahadatnamasy bar bolup, Anna Türkmenistanyň raýatlygyny almak üçin arzany berip bildi, we ony – Türkmenistanyň raýatsyzlygy ýok etmek boýunça çäreleriň milli meýilnamasyna laýyklykda – ol şu ýylyň ahyryna çenli almalydyr.“Raýatlyk bilen men özümi talaba laýyk duýaryn” – diýýär Anna. “Men özümi talaba laýyk adam we jemgyýetiň agzasy hökmünde duýaryn”.
1 of 5
Waka
26 iýun 2024
Geljek üçin dünýä derejesinde duşuşygyň öňüsyrasynda türkmen ýaşlarynyň dialogy
Birleşen Milletler Guramasynyň Türkmenistandaky edarasy “Geljegiň Sammidine” bagyşlap “Ýaşlar dialogyny” geçirdi. BMG-niň binasynda geçirilen çärä DÖM-iň ýaş ilçilerini, uniwersitet talyplaryny, aktiwistleri we ýaşlar guramalarynyň liderlerini özünde jemleýän 70-den gowrak türkmen ýaşlary gatnaşdylar. Olar global meýilnamanyň geljegini kesgitlemek baradaky pikirlerini paýlaşdylar. BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjysy jenap Dmitriý Şlapaçenkonyň alyp baran bu gepleşigi ýaşlara howanyň üýtgemegi, durnukly ösüş, parahatçylygy gurmak we sanly üýtgeşmeler ýaly dünýäde ýüze çykýan möhüm meseleler boýunça öz pikirleri bilen paýlaşmaga mümkinçilik berdi. Şeýle hem, bu çärä gatnaşyjylar täze saýlanan DÖM-iň ýaş ilçileriniň topary bilen hem tanyşdyryldy. Bu bolsa Türkmenistanyň Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin ýaşlary çekmäge ygrarlydygyny görkezýär.“Geljegiň Sammidi, adamzat üçin iň möhüm meseleleri çözmek üçin bir pursatdyr” - diýip jenap Şlapaçenko belledi. “Siziň sesiňiz, siziň pikiriňiz we siziň islegleriňiz bu global kynçylyklary çözmek üçin möhümdir. Şu günki dialog diňe bir söhbetdeşlik däl, ýaşlaryň pikirleriniň we ileri tutulýan ugurlarynyň global gün tertibine girizilmegini üpjün etmekde wajyp ädimdir.” Ol açylyş çykyşynda BMG-niň Baş sekretarynyň “Biziň umumy gün tertibimiz” atly hasabatynda beýan eden we Geljegiň Sammidinde döwlet we hökümet baştutanlary tarapyndan kabul ediljek Geljek barada Ylalaşygyň taslamasynyň esasyny düzýän birnäçe möhüm başlangyçlara ünsi çekdi. Şeýle hem, Global sanly şertnama we geljekki nesiller üçin jarnamany Ylalaşyga goşulan möhüm resminamalar hökmünde belläp geçdi. Jenap Şlapaçenko, ýaş zehinleriň Birleşen Milletler Guramasyna goşulmagy üçin ajaýyp pursat hökmünde BMG Sekretariaty tarapyndan öňe sürlen Ýaş hünärmenler maksatnamasyny hödürledi. Bu başlangyçlaryň her biri has inklýuziw, ahlakly we hyzmatdaşlyga taýýar dünýä gurmakda möhüm rol oýnaýar. Dialog Geljek barada Ylalaşygyň bäş sütüni boýunça Merkezi Aziýada öňüni alyş diplomatiýasy boýunça Sebitleýin merkeziniň (UNRCCA), BMG-niň Ösüş Maksatnamasynyň (BMGÖM), BMG-niň Çagalar gaznasynyň ( ÝUNISEF), Bütindünýä saglygy gpraýyň guramasynyň (BSGG) we Hemişelik utgaşdyryjynyň edarasy ýaly BMG-niň agentlikleriniň ýolbaşçylarynyň çykyşlary bilen dowam etdi. Çykyş edenler esasy ugurlaryň mazmuny barada jikme-jik maglumat berdiler we Ylalaşygyň mazmuny işlenip düzülen gollanmalar bilen paýlaşdylar. Çykyşlardan soň ýaşlar bäş topara bölündi we Geljegiň Sammidinde gazanylan global şertnamalaryň durmuşa geçirilmegine nähili goşant goşup biljekdigi barada pikir alyşdylar. Olaryň teklipleri jemlenip, Türkmenistanyň hökümetiniň dykgatyna ýetiriler.Bu çäre, Birleşen Milletler Guramasynyň has inklýuziw we täsirli ulgamy döretmekde ýaşlaryň möhüm ornuny görkezdi. BMG-niň Hemişelik utgaşdyryjysy gatnaşyjylara minnetdarlyk bildirdi, geljegiň ýaşlara degişlidigini we geljegiň emele gelmeginde olaryň sesiniň wajypdygyny tassyklady. Geljegiň Sammidi barada: 2024-nji ýylyň sentýabr aýynda geçiriljek Geljegiň Sammidi, halkara hyzmatdaşlygyny güýçlendirmek arkaly dünýäniň iň möhüm meselelerini çözmegi maksat edinýär. Esasy öňde goýýan maksady durnukly ösüşe, halkara parahatçylyga we howpsuzlyga, ylym, tehnologiýa we innowasiýa, ýaşlar we geljek nesiller, şeýle hem global dolandyryşy özgertmek bolup durýar.
1 of 5
Press reliz
05 awgust 2025
Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça BMG-niň Üçünji maslahaty umumy abadançylyk üçin global hyzmatdaşlygy mobilizlemegi maksat edinýär
Deňsizlikleri ýeňip geçmek üçin ähliumumy jebislige çagyryşBMG-niň Baş sekretary Antoniu Guterriş öz açylyş çykyşynda köpçülikleýin hereket etmegiň gyssagly zerurdygyny belläp: “Dünýä ilatynyň 7 göterimini emele getirýändigine garamazdan, bu ýurtlar dünýä ykdysadyýetiniň we söwdasynyň diňe bir göterimini tutýar - bu çetleşdirilmegine sebäp bolýan çuň deňsizlikleriň aýdyň mysaly. Bu deňsizlikler gutulgysyz däldir. Bu maslahat päsgelçilikler barada däl-de, çözgütler barada. Bu, Awaza Hereket Meýilnamasy we we onuň netijeleri arkaly ösüş mümkinçiliklerini doly açmak baradaky maslahatdyr”.“Birleşen Milletler Guramasy bu ugurda size goldaw berýändigine buýsanýar”, – diýip, ol sözüni dowam etdi.Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow hem maslahatyň açylyş dabarasyndaky çykyşynda ählumumy jebislige bolan ygrarlylygyny tassyk etdi. Ol ykdysady ösüşde daşky gurşaw talaplarynyň möhüm ähmiýetini belläp, şeýle diýdi:“Biz ähli ykdysady işi ekologiýa kadalary bilen sazlaşdyrmagyň zerurdygyna esaslanýarys. Daşky gurşaw syýasatymyzyň manysy ykdysady ulgamymyzy şeýle ýola gönükdirmekden ybaratdyr: önümçilik ulgamy tebigatyň bäsdeşi bolman, eýsem onuň arkasy we daýanjy bolmaly”.Hereketiň onýyllygy: Awaza Hereket Meýilnamasy öňe ýol görkezýär2024-nji ýylyň dekabrynda BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan agzalaryň ylalaşygy bilen kabul edilen 2024–2034-nji ýyllar üçin Awaza Hereket Meýilnamasy söwda, infrastruktura, howa durnuklylygy we maliýeleşdirmek babatyndaky gurluşly päsgelçilikleri ýeňip geçmek üçin öňdengörüjilikli meýilnamany üpjün edýär. Esasy çäreler şulardan ybarat:azyk howpsuzlygyny güýçlendirmek üçin Sebitleýin oba hojalyk barlag merkezleriniň döredilmegi;möhüm serişdeleri mobilizirlemek üçin Infrastruktura maýa goýumlaryny maliýeleşdirmek mehanizminiň işe girizilmegi;BMG Baş sekretarynyň geçiş azatlygy boýunça Ýokary derejeli toparynyň döredilmegi;deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlar üçin ýörite Bütindünýä Söwda Guramasynyň maksatnamasynyň durmuşa geçirilmegi;söwda we howa durnuklylygy boýunça BMG-niň Howanyň üýtgemegi baradaky Çarçuwaly Konwensiýasynyň gepleşik toparynyň döredilmegi.Baş sekretaryň orunbasary we Ösüş derejesi pes ýurtlar, Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar hem-de Kiçi ada döwletleri boýunça Ýokary wekili hanym Rabab Fatima şeýle ýurtlar baradaky gürrüňi üýtgetmegiň zerurdygyny aýtdy: "Uzak wagt bäri deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlar geografiki päsgelçilikler - üzňelik, elýetersizlik we serhet araçäkleri bilen kesgitlenildi. Ýöne bu diňe hekaýanyň bir bölegi."Ol şeýle hem bu ýurtlaryň deňze çykalgasy bolmasa-da, mümkinçiliklerden mahrum bolmaly däldigini belledi. "Geografiýa olaryň ykbalyny kesgitlemeli däldir. Bu ýurtlar baý serişdeleri, berk durnuklylygy we beýik maksatlyklary bilen tapawutlanýarlar."Maslahatyň şygaryna – “Hyzmatdaşlyk arkaly ösüşi öňe sürmek” salgylanyp, hanym Fatima hyzmatdaşlygyň we ginklýuziwligiň täze döwrüniň başlandygyny nygtady. Onuň belleýşi ýaly, bu ýurtlary izolirlenen ýa-da çäklendirilen ýurtlar hökmünde däl-de, dünýä ykdysadyýetiniň doly hukukly hyzmatdaşlary hökmünde görmek zerurdyr.Maslahatyň esasy aýratynlyklary: netijelilik üçin köptaraplaýyn gatnaşykÝokary derejeli maslahatlar: söwda, infrastruktura, howa durnuklylygy we maliýeleşdirmek boýunça bäş mowzukly duşuşyk.Köptaraplaýyn forumlar: ýaşlar, zenan ýolbaşçylar, hususy sektor we parlament agzalaryny öz içine alýar.Ýörite başlangyçlar: Maslahatyň Bütindünýä işewürlik ulgamynyň işe girizilmegi we Günorta–Günorta hyzmatdaşlygy boýunça ministrler derejesindäki duşuşyk.Maslahat baradaDeňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça Birleşen Milletler Guramasynyň Üçünji Maslahaty (LLDC3) on ýylda bir gezek geçirilýär. Bu çäre geografiýa taýdan izolirlenen 32 ýurduň ösüşini goldamak üçin halkara goldawyny mobilizirlemäge mümkinçilik berýär. Türkmenistanda geçirilýän bu maslahat Awaza Hereket Meýilnamasyny durmuşa geçirmegi we 2034-nji ýyla çenli durnukly ösüşi çaltlaşdyrmagy maksat edinýär.Goşmaça maglumat:Web sahypa: https://www.un.org/en/landlockedMaksatnama: https://www.un.org/en/landlocked/programmeGöni ýaýlym (resmi maksatnama): UN WebTVLLDC3 mobil goşundysy: https://www.un.org/en/landlocked/lldc3-appWajyp resminamalar: https://www.un.org/en/landlocked/documentsSosial ulgamlar arkaly täzelikleri yzarlamak: Haştaglar: #LLDC3, #LockedOut, #ProgressThroughPartnershipsFacebook: UN-OHRLLS, United Nations, GlobalGoalsUNX (öňki Twitter): @UNOHRLLS, @USGRabab_UN, @UN, @GlobalGoalsUNInstagram: @unohrllsLinkedIn: UN-OHRLLSMedia bilen habarlaşmak:Meý Yaakub | Maslahatyň metbugat sekretary, UNOHRLLS-niň maglumat bölüminiň ýolbaşçysy | yaacoubm@un.orgSitembile Siziba | maglumat boýunça hünärmen, UNOHRLLS | Sithembile.siziba@un.orgAleksandra del Kastello | maglumat boýunça hünärmen, BMG-niň Global aragatnaşyklar departamenti | alexandra.delcastello@un.org
1 of 5
Press reliz
30 iýul 2025
BMG Türkmen ýaşlaryny Baş sekretaryň klimat boýunça ýörite ýüzlenmesi bilen tanyşdyrdy
Çärede ýaşlar Baş sekretaryň wideo ýüzlenmesini synladylar we adamyň ýer şaryny goramakda nähili rol oýnap biljekdigini gyzyklanma bilen ara alyp maslahatlaşdylar. Baş sekretar dünýäniň gazylyp alynýan energiýadan arassa energiýa geçmekde taryhy pursat bilen ýüzbe-ýüz durandygyny nygtady. “BMG-niň Baş sekretarynyň ýüzlenmesini synlap, howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly ýagdaýyň näderejede çynlakaýdygyny has gowy düşündim. Ýaşlaryň edýän kiçijik işleri hem geljegiň arassa bolmagyna goşant goşup biler,” diýip, Eko lageriň gatnaşyjysy Resul Taýjanow aýtdy.Baş sekretar häzirki zamanyň kynçylyklaryna garamazdan, dünýäde arassa energiýa geçmek boýunça özgerişleriň eýýäm başlandygyny aýtdy. 2024-nji ýylda bu ugra goýlan maýa goýumlar 2 trillion dollara ýetip, gazylyp alynýan energiýa serişdelerinden hem geçdi. Bu bolsa arassa energiýanyň has tygşytly we netijeli bolandygyny görkezýär. Ýaşlar bu taryhy pursatdan peýdalanyp, durnukly we arassa energiýa geljegine geçmegi goldamaga taýýardygyny aýtdylar.
1 of 5
Press reliz
16 iýun 2025
Azyk we oba hojalyk guramasy DÖM-iň görkezijileri boýunça milli mümkinçilikleri güýçlendirýär
Okuw sapaklarynda gender deňligi boýunça ýer eýeçiligi hukuklary (DÖM 5.a.1), suw serişdelerini dolandyrmak (DÖM 6.4.2), durnukly oba hojalygy (DÖM 2.4.1), ownuk azyk öndürijileri goldamak (DÖM 2.3.1 we 2.3.2), we balyk gorlarynyň durnuklylygy (DÖM 14.4.1) ýaly ugurlar boýunça giňişleýin maglumatlar berildi. FAO-nyň hünärmenleri halkara ülňülerine laýyklykda görkezijileriň usulyýetini, maglumat talaplaryny düşündirdiler hem-de bu görkezijileriň milli şertlere laýyk uýgunlaşdyrylyşy boýunça maslahat berdiler. DÖM 2.4.1 görkezijisi aýratyn üns merkezinde bolup, onuň ykdysady, ekologik we durmuş taraplaryna degişli subgörkezijileri, maglumat çeşmeleri, soragnamalaryň ulanylyşy we bu görkezijiniň milli derejede kabul edilmegi boýunça sessiýalar geçirildi. Iň soňky gün bolsa ownuk oba hojalyk önümlerini öndürijiler tanamak we görkezijileri hasaplamak boýunça Excel programmasynda amaly işler ýerine ýetirildi, şeýle-de balyk serişdeleri boýunça hasabat bermek üçin institusional taýýarlyk ara alnyp maslahatlaşyldy. Bu okuw çäresi maglumat esasly syýasat ýöretmäge we Türkmenistanda DÖM-niň üstünlikli ýerine ýetirilmegine gönükdirilen BMG-niň tagallalarynyň aýdyň mysaly bolup durýar.
1 of 5
Press reliz
05 iýun 2025
BMG-niň Türkmenistandaky Hemişelik Utgaşdyryjysy Daşky gurşawy goramagyň bütindünýä gününe bagyşlanan maslahata gatnaşdy
5-nji iýunda Aşgabatda geçirilen maslahatda esasy ministrlikleriň, döwlet edaralarynyň we halkara guramalaryň wekilleri gatnaşyp, daşky gurşawy goramak pudagynda hyzmatdaşlygy güýçlendirmegi maslahatlaşdylar. Bu çäre, Türkmenistanyň daşky gurşawyň durnuklylygyny ýokarlandyrmakdaky işjeň roluny we howanyň üýtgemegine garşy göreşmek, biodürlüligi we daşky gurşawy goramak boýunça global başlangyçlar bilen sazlaşygyny görkezdi. Maslahatyň başynda çykyş eden jenap Şlapaçenko köptaraplaýyn hyzmatdaşlygyň ähmiýetini we BMG-niň Türkmenistanyň daşky gurşaw meýilnamasyna berýän goldawyny nygtady. “BMG-niň Türkmenistandaky edarasy ýüze çykýan kynçylyklara garşy göreşmekde hökümete we onuň halkyna goldaw berýändigine buýsanýar. Bilelikde, BMG-niň Durnukly ösüş hyzmatdaşlygynyň çarçuwaly Maksatnamasynyň çäginde, Türkmenistanyň milli ileri tutulýan ugurlaryna laýyk gelýän çäreleri çaltlaşdyrmak üçin işler alyp barýarys” diýip, jenap Şlapaçenko aýtdy.Maslahatyň maksatnamasynda milli ekologik syýasat, kanunçylygyň kämilleşdirilmegi, howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak we sebit hem-de halkara hyzmatdaşlygyny ösdürmek meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Bu çäre tehniki hyzmatdaşlyk we syýasy gepleşikler üçin mümkinçilikleri öwrenmek üçin hem möhüm platforma boldy.BMG Türkmenistanyň Durnukly Ösüş Maksatlaryna, aýratyn-da, howa çäreleri, arassa suw we sanitariýa, şeýle-de ýerüsti ekoulgamlar bilen bagly ugurlarda ýetmegini goldamagy dowam etdirmäge taýýar.
1 of 5
Press reliz
04 iýun 2025
BMG-niň tegelek stoly Türkmenistanyň ýaşyl energetika geçmek ýollaryny beýan etdi
Tegelek stol hökümet wekilleri, halkara hyzmatdaşlar, akademik işgärler we ýaş Durnukly ösüş maksatlarynyň (DÖM) ilçileri bilen açyk dialog üçin meýdança bolup hyzmat etdi. Çärede ýurdumyzyň ileri tutýan ugurlary, syýasy özgertmeler we durnukly, ýaşyl energetika ulgamyna geçmekde zerur anyk ädimler ara alnyp maslahatlaşyldy. Açylyş dabarasynda eden çykyşynda jenap Şlapaçenko ýaşyl energetika geçmegiň diňe bir howa şertleriniň üýtgemegine garşy göreşmek üçin däl, eýsem ýurduň ykdysadyýetini döwrebaplaşdyrmak, jemgyýetiň saglygyny gowulandyrmak we täze iş orunlaryny döretmek üçin hem mümkinçilikdigini nygtady. “Bu has arassa, inklýuziw we durnukly geljege maýa goýumdyr,” — diýip, ol aýtdy.Hemişelik utgaşdyryjy BMG-niň Türkmenistanyň klimata degişli tagallalaryny doly goldaýandygyny tassyklady. Ol BMG–Türkmenistan Strategik maslahat beriş geňeşiniň çäklerinde durmuşa geçirilýän esasy başlangyçlary, şol sanda Merkezi Aziýa boýunça sebit klimat tehnologiýalary merkeziniň döredilmegi, adalatly ýaşyl geçişe goldaw we nebit-gaz pudagynda metan zyňyndylaryny azaltmak boýunça çäreleri agzady.Şeýle hem, BMG-niň ýurt boýunça toparynyň DÖM-iň Bilelikdäki Gaznasynyň başlangyç serişdelerinden 250 müň ABŞ dollary möçberinde maliýeleşdirmäni mobilizirländigini belläp, bu serişdeleriň Türkmenistanyň ýaşyl energetika geçmegi boýunça BMG-niň Bilelikdäki Maksatnamasyna gönükdirilendigini aýtdy. Maksatnama aşakdaky ugurlar degişli:Gaýtadan dikeldilýän energiýa boýunça hukuk we syýasat binýadyny pugtalandyrmak,Energetika pudagyndaky zyňyndylary, esasanam metany azaltmak,Energetika geçişini netijeli dolandyrmak üçin institusional we tehniki mümkinçilikleri güýçlendirmek.Çärä gatnaşanlar ösüşiň gazanylmagy üçin ähli ugurlarda we halkara pudaklarda ýakyn hyzmatdaşlygyň zerurdygyny bellediler. BMG-niň UNECE, UNEP, UNDP, UNOPS, we ESCAP ýaly edaralarynyň, şeýle hem Aziýanyň ösüş banky, Bütindünýä banky, ÝB we ABŞ-nyň ilçihanasy ýaly ösüş hyzmatdaşlarynyň ähmiýetli goldawyny nygtadylar. Bu hyzmatdaşlyklar Türkmenistanyň klimat strategiýalarynyň ilerledilmegine, ýaşyl maliýeleşdirmäni çekmäge we täze tehnologiýalary ornaşdyrmaga ýardam edýär.Gün dowamynda çykyş edenler energetika özgertmeleriniň 2022–2028 ýyllar üçin Prezident maksatnamasy we 2023-nji ýylda DÖM Sammitinde kabul edilen Klimat borçnamalary bilen sazlaşykly bolmagynyň möhümdigini bellediler. BMG-niň soňky ýurt boýunça derňewine laýyklykda, 2026–2030 ýyllarda metan zyňyndylaryny azaltmak we jemi energiýa sarp edilişinde 10% täzelenýän energiýa paýyna ýetmek üçin her ýyl JIÖ-niň takmynan 1%-ine barabar goşmaça maýa goýumlar gerek bolar.Pariž Ylalaşygynyň 10 ýyllygyna gabat gelen tegelek stol, ylma daýanýan we halkara derejesinde sazlaşykly energetika we klimat syýasatlaryny işläp düzmek üçin möhüm mümkinçilik boldy. Gatnaşanlar ylmyň, innowasiýanyň we bilim alyş-çalyşynyň netijeli düzgünleşdirmä we ekologiýa gözegçilik ulgamlarynyň ösdürilmegine goşandyny nygtadylar. Çärede DÖM-iň ýaş ilçileriniň işjeň gatnaşmagy ýaşlaryň çemeleşmesini aýratyn beýan etdi. Olar ýaşlaryň durnukly gelejek üçin hereketlendiriji güýç hökmünde ähmiýetini nygtap. inklýuziw klimat syýasatlaryna, innowasiýa üçin giň mümkinçiliklere we raýatlaryň gatnaşygynyň güýçlendirilmegine çagyryş etdiler.Tegelek stol, Türkmenistanyň ýaşyl energetika geçmegini çaltlandyrmak üçin ýurt içindäki we halkara hyzmatdaşlygy arkaly bilelikdäki hereketlere, esasly syýasatlara we uzak möhletleýin hyzmatdaşlyga ygrarlylygyň görkezmesi bilen tamamlandy.
1 of 5
Soňky serişdeler
1 / 11
Serişdeler
30 maý 2025
Serişdeler
02 maý 2024
1 / 11